Linux hakk?nda ilk dökümanlar
yaz?ld???nda, Linux çal??t?rabilecek bilgisayarlar?n özellikleri
önemliydi. Linux 32 bitlik bir i?letim oldu?undan en az 80386SX
i?lemcilerle çal??maktad?r. 8086 ve 80286 i?lemcili IBM-PC uyumlu
ki?isel bilgisayarlar Linux taraf?ndan desteklenmemektedir. Haf?za
olarak en az 4 Mbyte RAM (yo?un i?lemler için 12 veya 16) tavsiye
edilmektedir. Teknik olarak 2 Mbyte ile de çal??abilmesi gerekir. Pratik
olarak bugün piyasada bulunan hemen hemen her IBM-PC uyumlu ki?isel
bilgisayarda Linux çal??abilmektedir.

8 Mbyte RAM'a sahip herhangi bir 486 üzerinde hemen hemen her türlü
uygulama rahatl?kla çal??t?r?labilmektedir. Tabii ki daha fazla RAM ve
daha h?zl? i?lemciler sistemin genel olarak daha h?zl? çal??mas?n?
sa?layacaklard?r.

Linux taraf?ndan desteklenen donan?mlar her geçen gün de?i?iyor.
Bilgisayar?n?zda bulunan herhangi bir donan?m?n desteklenip
desteklenmedi?ini Hardware-HOWTO dosyas?ndan ö?renebilirsiniz.

Yine de daha önce yaz?lanlar? k?saca tekrar edersek,


1. Ki?isel bilgisayarlarda INTEL, AMD, CYRIX ?irketlerinin tüm 80386,
486, 586, 686, Pentium, PentiumPro i?lemcileri
2. Tüm IDE, MFM, RLL sabit diskler
3. Ço?u SCSI sabit disk denetçileri
4. Ço?u ethernet ve G/Ç kartlar?
5. Birçok VGA, SVGA, EGA, HERCULES görüntü kartlar?


Linux taraf?ndan desteklenmektedir.

Linux ba?ka i?letim sistemleri ile ayn? sabit diskte bulunabilir.
Makinan?za Linux yüklemek için mevcut i?letim sisteminizi kald?rmak
zorunda de?ilsiniz. Fakat yine de Linux yükleyebilece?iniz bir miktar
alan ay?rmak zorundas?n?z. Bir bilgisayara Linux yüklemek için
bilgisayar?n?z üzerinde bir ba?ka i?letim sisteminin bulunmas?na gerek
yoktur, Linux tam anlam?yla kendi ba??na çal??abilen bir i?letim
sistemidir.

``Linux sabit disk üzerinde ne kadar yer kaplar?'' sorusuna kesin bir
cevap vermek oldukça zor, zira bu hangi yaz?l?mlar? yükleyece?inize ve
ne kadar kullan?c? alan? istedi?inize çok ba?l?d?r. Yine de kaba
rakamlar vermek gerekirse, 40 Mbyte'l?k bir alana çal???labilir durumda
ve i?inizin ço?unu görebilecek bir Linux kurulabilir. Tüm paketleri
yüklemeye kalkt???n?zda ise kabaca 250 Mbyte kadar yer kaplayacakt?r.

Linux, çok çe?itli gruplar taraf?ndan sürekli geli?tirilen bir i?letim
sistemidir. Belirli ki?iler ve topluluklar Linux için geli?tirilen temel
i?letim sistemini ve uygulama yaz?l?mlar?n? bir araya getirerek
da??t?mlar olu?tururlar. Bir Linux da??t?m? temel olarak bir makineye
Linux kurmak ve o bilgisayar üzerinde Linux'la çal??mak için gerekecek
tüm yaz?l?mlar? ve paketleri içerir, bu yaz?l?mlar?n yüklenmesi için bir
yükleme yaz?l?m? sa?lar.

?u an mevcut çok çe?itli Linux da??t?mlar? mevcuttur. Bu da??t?mlar
içerdikleri paketler ve yükleni? ?ekilleri aç?s?ndan baz? ufak tefek
farkl?l?klar gösterseler de temelde ayn? i?letim sistemini yüklerler.
Bir Linux da??t?m? bir araya getirildi?i zamandaki güncel i?letim
sistemini içermektedir. Örnek olarak Linux i?letim sisteminin temeli
olan çekirdek neredeyse her hafta yenilenerek geli?tirilmektedir. Oysa
da??t?mlar senede ancak birkaç kere olu?turulurlar.

Linux da??t?mlar? geleneksel olarak 3.5" lik disketler halinde
haz?rlan?r. (her biri bir 3.5" lik diskete s??abilecek seri dizinler
?eklinde). Her konu ile ilgili bir seri disket bulunur (örnek olarak n
serisi a? uygulamalar? için n1,n2,n3... ?eklinde)

2.1 Mevcut Da??t?mlar

Yayg?n olarak kullan?lan da??t?mlar a?a??da yer almaktad?rlar. Burada
anlat?lacak olan kurulum bilgileri, Linux Slackware da??t?m?na sahip
oldu?unuz farzedilerek haz?rlanm??t?r.

Slackware

Belki de en yayg?n olarak yer alan da??t?m Slackware da??t?m?d?r. Bu
döküman boyunca anlat?lacak olan komutlar ve sistem özellikleri
Slackware da??t?m?na göre düzenlenmi?tir. Di?er da??t?mlar için
anlat?lan i?lemlerin kar??l?klar? için da??t?m hakk?ndaki aç?klamalara
ba?vurabilirsiniz. Slackware da??t?mlar?n?n temin edilebilece?i yerler,


* Slackware da??t?c?s? Walnut Creek
* Orjinal Slackware FTP ar?ivi



Türkiye içerisinde Slackware Da??t?m? bulunduran baz? FTP ar?ivleri:

* Orta Do?u Teknik Üniversitesi
* Ege Üniversitesi
* Akdeniz Üniversitesi
* ?stanbul Teknik Üniversitesi


Red-Hat

Genel da??t?m





Red Hat Software 3201 Yorktown Rd, Suite 123 DeKalb Center Durham, NC
27713 Internet adresi : redhat@redhat.com

RED-HAT
Linux da??t?m? WWW sayfas?

Orjinal RED-HAT FTP ar?ivi

Türkiye içerisinde Red Hat da??t?m? bulunduran FTP ar?ivleri

Ege Üniversitesi

ODTÜ

Debian

Genel da??t?m





The Debian Linux Association Software in the Public Interest P.O. Box
70152Pt. Richmond CA 94807-0152

Debian Linux da??t?m? WWW sayfas?

Orjinal Debian FTP ar?ivi

Türkiye içerisinde Debian da??t?m? bulunduran FTP ar?ivleri

ODTÜ

InfoMagic

Genel da??t?m





InfoMagic, Inc. PO Box 30370. Flagstaff, AZ 86003-0370 Tel:
(800)-800-6613 (siparis)(520)-526-9852 (teknik destek) Fax:
(520)-526-9573 Internet adresi : info@infomagic.com

InfoMagic
WWW sayfas?

Bu konuda daha ayr?nt?l? ve güncel bilgi için Distribution-HOWTO'dan
yararlanabilirsiniz.

2.2 Ne ?ekilde Bulabilirim ?

Geleneksel olarak da??t?mlar?n disketler ile yap?ld???n? söylemi?tik.
Ancak günümüzde 100'den fazla disketle da??t?m pek pratik olmamaktad?r.
Linux kurdu?unuz yere ba?l? olarak de?i?ik alternatifleriniz olabilir.

CD-ROM

Çe?itli da??t?mlara ait CD-ROM'lar çe?itli dükkanlarda sat?lmaktad?rlar.
Linux asl?nda ücretsiz bir i?letim sistemidir. Al?nan ücret CD'nin
bas?m? da??t?m?, ambalaj?n? kar??lamas? için al?nmaktad?r. fiyatlar?
kabaca 10$-30$ mertebesinde (bazen birkaç yüz dolar? da bulabiliyor)
de?i?mektedir. Baz? da??t?mlarda telif kitaplar?n bulunmas? bu
da??t?mlar? daha pahal? yapabilmektedir. E?er herhangi bir ?ekilde bir
Internet eri?iminiz yoksa ve bir akademik çevrede de?ilseniz en pratik
Linux elde etme yöntemi CD-ROM'lard?r.

Türkiye içerisinde Linux da??t?m? bulunduran CD-ROM sat?c?lar?,

ADA Multimedia Center
Tunus Cad. 70/2 Kavakl?dere Ankara
Tel : (312) 467 37 28
(312) 467 33 32


?nternet

Tüm Linux da??t?mlar? Internet üzerinde anonim FTP hizmeti ile
sunulmaktad?r. Ancak bireysel olarak da??t?m?n tüm disketlerini bu yolla
almak çok pratik olmayacakt?r. Örnek olarak son slackware da??t?m? 110
Mbyte civar?nda yer kaplamaktad?r. Internet arac?yla da??t?m elde etmek,
yerel kullan?c?lar?na yeni da??t?mlar sunmak isteyen sistem sorumlular?
için ilginç bir çözüm olmaktad?r.

NFS

Bir yerel bilgisayar a??na sahip kurumlarda payla??lan bir disk alan?
üzerinden Linux yüklemek mümkündür. Bu sayede CD-ROM veya Internet
arac?l??? ile elde edilen bir da??t?m kurumda ortak bir disk alan?na
yerle?tirilir ve a?a ba?l? makinalara yükleme yap?labilir.

Birçok kurumda Linux yüklemek için, geçici olarak bir ethernet kart?
tak?l?r, bilgisayar a? deste?i veren bir ?ekilde aç?l?r ve Linux
disketleri bu ?ekilde a? üzerinden yap?l?r.

Sabit Disk

Herhangi bir ?ekilde Linux da??t?m? disketleri bir sabit diske de
kopyalanm?? olabilir. Bu durumda mevcut sabit disk üzerindeki disketler
kullan?larak da yükleme yap?labilir. Bu yöntem yine daha çok e?itim
kurumlar?nda ba?ka kaynaklardan elde edilmi? bir Linux da??t?m?n?
kopyalamak için kullan?l?r.

Bir kullan?c? makinesine Linux yüklerken tüm özelliklerini yüklemek
istemeyebilir. Yükledi?i yaz?l?mlar?n baz?lar?n?n gereksiz oldu?unu
dü?ünüyorsa ileride baz? uygulamalar? kald?rabilir veya sonradan gerekli
gördü?ü yaz?l?mlar? da??t?m disketlerinden rahatl?kla ekleyebilir.

Linux sadece da??t?mlarda bulunan yaz?l?mlarla s?n?rl? bir i?letim
sistemi de?ildir. Da??t?mlarda bulunan yaz?l?mlara ek olarak çok çe?itli
ba?ka uygulamalar mevcuttur. (Örnek olarak Netscape hiç bir Linux
da??t?m?nda bulunmamaktad?r). Bu ek yaz?l?mlar?n birço?u ?nternet
üzerinde FTP ar?ivlerinde bulunmaktad?rlar. Kitab?n sonundaki ek, Linux
uygulama yaz?l?mlar?n?n nerede bulundu?u hakk?nda biraz bilgi veriyor.

CD-ROM üzerindeki da??t?mlarda, da??t?mlar?n yan?s?ra bir çok tan?nm??
FTP ar?ivinde yer alan yaz?l?mlar ve çe?itli dökümanlarda yer al?r.
?nternet ba?lant?s? olan bir kurumda çal??mayan (veya bu tür bir kuruma
eri?imi bulunmayan) birisi için bir CD-ROM çok iyi bir çözümdür.

?nternet ba?lant?s? bulunan (özellikle akademik) kurumlarda güncel
da??t?mlar?n ?nternet üzerinden aktar?lmas? ve buradaki kullan?c?lara
NFS ve sabit disk üzerinde aktar?lmas? daha pratik bir uygulamad?r. Ayn?
kurumlar kendi çal??ma alanlar? ile ilgili bulduklar? ek yaz?l?mlar? da
FTP ar?ivlerinden toparlayabilir ve kullan?c?lar?na bu ek yaz?l?mlar?
sunabilirler.

2.3 Sabit Disk Üzerinde Linux ?çin Yer Açmak

Linux i?letim sistemini yüklemek için sabit diskiniz üzerinde Linux için
bir miktar yer ay?rmak zorundas?n?z. Herhangi bir sabit disk bir
i?letim sisteminde kullan?labilmesi için ilk olarak bölümlere
(partition) ayr?l?r. Daha sonra bu bölümler i?letim sistemine uygun
?ekilde formatlan?r. Linux i?letim sistemi kendi disk format?n? (ext2)
kullan?r. En yüksek verimi sabit disk üzerinde, kendi bölümünde, kendi
disk format? alt?nda çal??t??? zaman verebilir. E?er ayr? bir
bölümlendirme yap?lam?yorsa, tavsiye edilmese bile MS-DOS formatl? bir
disk üzerinde de Linux kurulabilir (UMSDOS) ancak bu sistemin
performans? di?erine göre oldukça dü?ük olacakt?r. Bu döküman?n geriye
kalan tüm k?s?mlar?nda bilgisayar?n?za Linux yüklemek için sabit disk
üzerinde Linux'a özgü bir bölüm ayr?laca?? ve bu bölüme yüklenece?i
kabul edilecektir. MS-DOS formatl? bir disk hiyerar?isi alt?na Linux
kurmak için UMSDOS-HOWTO döküman?ndan yararlanabilirsiniz. E?er
bilgisayar?n?z? bir süredir kullan?yorsan?z, büyük bir ihtimalle sabit
diskinizin tümünü kulland???n?z i?letim sistemi için ayr?m??
durumdas?n?zd?r. MS-DOS kullan?yorsan?z diskiniz bir (sadece C veya
birden fazla (C: D: ..) bölüme ayr?lm?? durumda olabilir. MS-DOS alt?nda
bir disk üzerinde en fazla 4 temel bölüm olabilir (primary partition).
E?er daha fazla bölüme ihtiyaç varsa temel bölümlerden biri
geni?letilmi? bir bölüm olarak ayr?l?r (extended partition) ve bu bölüm
üzerinde mant?ksal bölümler ayr?l?r (logical partitions).

Bilgisayar?n?zda birden fazla bölüm varsa bir bölümü bo?alt?p bu bölümü
Linux için ay?rabilirsiniz. E?er tek bölümünüz varsa, veya mevcut
bölümlerinizden birini tümüyle harcamak istemiyorsan?z diskinizi yeniden
bölümlemeniz gerekecektir. Klasik olarak bu durumda bölmek istedi?iniz
bölümdeki yaz?l?mlar?n yede?ini alman?z, daha sonra MS-DOS alt?nda fdisk
yaz?l?m? yard?m? ile sözkonusu bölümü silmeniz, yeni boyutu ile yeniden
yaratman?z, bu bölümü format komutu ile formatlaman?z ve yede?ini
ald???n?z yaz?l?mlar? yeniden yerle?tirmeniz gerekecektir (Çok i? )

Baz? yaz?l?mlar mevcut bölümünüzü iki parçaya ay?rabilirler. Örnek
olarak fips bu amaçla kullan?lan bir yaz?l?md?r. (Diskiniz üzerinde
i?lem yapan her yaz?l?m az da olsa disk üzerindeki bilgilere zarar verme
riski ta??r. Bu tür yaz?l?mlar ile çal??madan önce önemli oldu?unu
dü?ündü?ünüz bilgilerin yede?ini almaya özen gösterin). fips, defrag
program? kullan?ld?ktan sonra bölümünüzü sizin belirleyece?iniz
boyutlarda iki bölüme ay?rabilir.

E?er bilgisayaran?z? yeni al?yorsan?z veya yeni bir disk al?yorsan?z, bu
diskin tamam?n? veya bir bölümünü Linux için kullanabilirsiniz. Bu
amaçla diskinizde sadece Linux kullanmak istemedi?iniz bölümleri
ay?rman?z (ve gerisini bo? b?rakman?z) yeterlidir. Linux bölümlerinin
Linux alt?ndan formatlanmas? gerekecektir.

Linux sabit disk üzerinde bir bölümden fazlas?n? kullanabilir. Özel
olarak normal dosyalar?n yaz?lmad???, haf?za gereken i?ler s?ras?nda
geçici bir alan olmas? amac?yla Linux bir takas alan?na (swap space)
ihtiyaç duyar. Bu takas alan? için en verimlisi sadece takas i?lemi için
ayr?lm?? küçük bir disk bölümü yaratmakt?r.

Yo?un olarak Linux kullanan yerler için standart olarak da??t?mdan gelen
i?letim sistemini ayr? bir bölüme yüklemeleri kullan?c? alanlar?
(/home) ve sonradan yüklenen yaz?l?mlar (/usr/local) için ayr? bir alan
ay?rmalar? tavsiye edilebilir. Bu sayede, i?letim sistemi güncellemek
son derece kolayla??r, yeni i?letim sistemi yüklerken sadece i?letim
sisteminin bulundu?u bölüm üzerinde i?lem yap?l?r ve bu sayede kullan?c?
alanlar?n?n veya sonradan (da??t?m d???) yüklenen yaz?l?mlar?n zarar
görmeleri engellenebilir.

Her bir bölüm için ne kadar yer ayr?laca?? hakk?nda çok ?ey yaz?lm??t?r.
Ne var ki yaz?lanlar?n birço?u sabit disklerin nadiren 200 Mbyte
s?n?r?n? geçti?i günlerden kalmaktad?r. Linux'un kaplayaca?? alan, hangi
paketleri kullanaca??n?za çok ba?l?d?r. Kabaca her disketin 2-3 Mbyte
aras?nda yer kaplayaca??n? dü?ünerek, yüklemek istedi?iniz disketleri
hesaplayarak kaba bir tablo ç?karabilirsiniz. Tecrübeli bir Linux
kullan?c?s? hangi yaz?l?mlar? kullan?p hangilerini kullanmad???n? daha
iyi belirleyebilecek durumda olacakt?r. Dolay?s? ile yeni bir kullan?c?
ortalama olarak 200 - 300 Mbyte kadar bir yer ay?rmak isteyecektir. Bu,
günümüzün disk kapasiteleri dü?ünülünce o kadar büyük bir alan de?ildir.

Takas alan? konusunda da çok ?ey yaz?lm??t?r. Birçok kaynak takas bölümü
için ayr?lmas? gereken alan?n?n gerçek haf?zan?n 2 kat?n?n biraz
fazlas? olarak kabul etmektedir. Pratikte 10-60 Mbyte aras?nda bir alan
fazlas?yla yeterli kalmaktad?r. Ancak takas bölmeleri 128 megabaytdan
daha büyük olamaz. E?er 128 megabaytdan daha büyük takas alan?
gerekiyorsa birden fazla takas bölmesi yaratmal?s?n?z. Toplam 16 tane
takas bölmeniz olabilir.

Takas alan? kullan?rken, bir seferde daha fazla uygulama çal??man?z?
sa?layacak ?ekilde Linux kullan?lmayan sayfalar? haf?zadan diske ta??r.
Ancak, takas i?lemi genelde yava? oldu?undan gerçek fiziksel haf?zan?n
yerini dolduramaz. Ama çok fazla haf?za isteyen uygulamalar (X Window
System gibi) e?er yeteri kadar fiziksel haf?zan?z yoksa takas alan?na
bel ba?lar.

Tercih olarak, 1.2 Gbyte'l?k bir disk üzerinde,

Linux nedir denemek isteyen bir ki?i için


* Bölüm 1: DOS 1000 Mbyte
* Bölüm 2: Linux 180-200 Mbyte
* Bölüm 3: Linux 'swap' bölümü 10-20 Mbyte


??inde arada s?rada Linux kullanan birisi için


* Bölüm 1: DOS 400 Mbyte
* Bölüm 2: Linux 400 Mbyte
* Bölüm 3: Linux takas bölümü 32 Mbyte
* Bölüm 4: DOS (DOS alt?nda D: olarak gözükecek) 400 Mbyte


?nternet üzerinde sadece Linux kullan?lan bir bilgisayar için


* Bölüm 1: Linux 100 Mbyte
* Bölüm 2: Linux takas bölümü 60 Mbyte
* Bölüm 3: Linux /usr 400 Mbyte
* Bölüm 4: Linux /home 600 Mbyte


2.4 Bilgisayarin Linux ile Aç?lmas?

Bilgisayar?n sabit diski üzerinde yer ay?rd?ktan, bir Linux da??t?m?
bulduktan sonra art?k Linux yüklemek için yap?lmas? gereken, yükleme
yapman?za yard?mc? olmaya yetecek ?ekilde bilgisayar?n?z? Linux alt?nda
çal??t?rmakt?r. Bu amaçla boot ve root disketi ad? verilen iki disket
kullan?lmas? yeterlidir.Bu disketlerden boot disketi bilgisayar?n?z
üzerindeki donan?ma uygun bir Linux çekirde?i (kernel) içerir ve
bilgisayar?n Linux ile aç?lmas?n? sa?lar, root disketi ad? verilen
di?eri ise makinan?z Linux olarak aç?ld??? zaman çal??t?raca??
yaz?l?mlar? içeren ve Linux' un çal??mas? için gereken sistem
programlar?n? içerir. Bu iki disketi, MS-DOS alt?ndaki sistem disketine
benzetmek mümkündür.

Boot ve root disketleri, Linux da??t?m? ile birlikte gelirler. E?er bir
CD-ROM da??t?m? ullan?yorsan?z, büyük ihtimal disketler CD-ROM ile
beraber geleceklerdir. E?er da??t?m? ?nternet'ten al?yorsan?z bu
disketler bir disket görüntüsü olarak bulunacaklard?r. Yapman?z gereken
bu disket görüntülerini normal disketlere bu amaç için yaz?lm?? bir
yaz?l?mla aktarmak ve aç?l?? disketlerini olu?turmakt?r. Bunun için
RAWRITE.EXE program?n? kullanabilirsiniz.

Root disketi için genelde bir veya iki seçenek bulunmaktad?r. Genelde
kullan?lan disket color.gz ad?n? al?r.

Boot disketi için ayn? ?eyi söylemek mümkün de?ildir. Zira boot disketi
Linux çekirde?ini içermektedir. Her i?letim sistemi, o i?letim sistemi
alt?nda çal??acak olan bilgisayar üzerindeki donan?ma eri?ebilmek için
baz? destekler içerir. Ne var ki her donan?m kendisine göre bir tak?m
farkl?l?klar gösterir. Linux bilgisayar?n?z üzerinde bulunan birçok
donan?m için destek verebilir, ne var ki tüm donan?m deste?ini tek bir
çekirdekte toplamak çekirde?in gereksiz yere büyümesine ve
hantalla?mas?na neden olacakt? (Bilgisayar?n?zda ses kart? donan?m?
yoksa çekirde?in ses kart? deste?ine ihtiyac?n?z olmayacakt?r, yap?lan
sadece gereken destekleri ekleyerek çekirde?in verimini art?rmak
demektir). Linux çekirde?i gerekti?inde destek verdi?i donan?mlar?
destekleyecek ?ekilde güncellenebilir. Ancak Linux yükleyebilmek için,
seçece?iniz yükleme yöntemine göre baz? donan?mlara destek vermesi
gereklidir. Örnek vermek gerekirse, NFS üzerinden Linux yüklemek için
çekirdek içerisinde mutlaka a? (network) deste?inin olmas? gerekmektedir
ama ses kart? deste?inin olmas?na gerek yoktur. Linux yükledikten sonra
derleyece?iniz bir çekirde?e ses kart? deste?i vermesini
sa?layabilirsiniz.

Bir i?letim sisteminin sabit diske yüklenme a?amas?nda kullan?c?ya
sa?layaca?? en büyük kolayl?k, deneyimli kullan?c?lar için tüm paketleri
kurmadan önce sormak, Linux'u bilmeyen ve sabit diskine Linux kurmak
isteyen yeni kullan?c?lar için ise kurulum a?amas?n? mümkün olan en az
soru ile bitirip daha önceden belirlenmi? birtak?m paketleri otomatik
olarak yüklemektir.

Çok farkl? donan?mlar?n olmas? Linux yükleyebilmek için bir dizi boot
disketinin olu?mas?na neden olmu?tur. Güncel bir Linux da??t?m?nda hangi
boot disketlerinin hangi donan?mlara destek verebildi?ini görmek için
ilgili da??t?mla gelen README dosyalar?na bakmak gerekecektir. ?u anki
Slackware da??t?m? ile gelen boot disketlerinden baz?lar?


* bare.i IDE sabit disklere, sabit disk veya IDE/ATAPI CD-ROM'lardan
yükleme yapmak için
* net.i IDE sabit disklere, NFS üzerinden yükleme yapmak için
* scsinet.s SCSI sabit disklere, NFS üzerinden yükleme yapmak için. Buna
ek olarak de?i?ik SCSI denetçileri için 25 kadar de?i?ik boot disketi
bulunmaktad?r.
* xt.i Bu aç?l?? disketinde sadece IDE ve XT sabit disk sürücüleri
vard?r.


Boot disketleri hakk?nda geni? bilgi için Bootdisk-HOWTO döküman?ndan
yararlanabilirsiniz.

Boot ve root disketlerinizi de elde ettikten sonra art?k bilgisayar ilk
defa Linux alt?nda çal??mak için haz?rd?r. Boot disketini takarak
sistemi aç?n (PC'nin aç?lma s?ras?n?n A:,C: olmas?na dikkat edin).
Disket aç?l?r aç?lmaz yakla??k bir sayfal?k bir mesaj verecek ve
kullan?c?dan ek bir parametre isteyip istemedi?ini soracakt?r. Bu
noktada çal??acak olan çekirde?e birçok ek parametre verilebilir. E?er
her?ey yolunda giderse bu noktada özel bir parametre belirtmeye gerek
kalmayacakt?r. Boot disketi parametreleri hakk?nda BootPrompt-HOWTO
içerisinde detayl? bilgi bulabilirsiniz. Bu a?amay? geçtikten sonra
çekirdek yüklenmeye ba?layacak ve bir dizi mesaj geçecektir. Bu mesajlar
çekirde?inizin bilgisayar üzerindeki donan?mlar? tan?mas? ve çe?itli
hizmetleri çal??t?rmas? ile ilgili mesajlard?r. Çekirde?in donan?m?n?z?
ne ?ekilde tan?d??? bu mesajlardan anla??l?r. Yükleme yapabilmek için
çekirde?in sabit diskinizi ve a? ba?lant?s? kullanacaksan?z ethernet
kart?n?z? do?ru olarak tan?m?? olmas? gerekecektir.

Daha sonra kullan?c?dan root disketini yüklemesi için bir mesaj
ç?kacakt?r. Bu a?amada boot disketi yerine root disketi tak?lmal?d?r.
K?sa bir yüklemeden sonra bir mesaj ç?kacak ve ard?ndan





login:

mesaj? ile kar??la??lacakt?r. Tebrikler ! Art?k Linux alt?nda çal??maya
ba?layabilirsiniz. Bilgisayar ?u anda sizden bir kullan?c? ismi
beklemektedir. 'root' yazarak sisteme girin.

Ön Haz?rl?klar

Slackware da??t?m?nda yükleme i?i için





setup

isimli bir yaz?l?m bulunmaktad?r. Yüklemenin her a?amas? bu yaz?l?m
taraf?ndan yürütülebilir. Ancak ilk olarak Linux için disk alanlar?n?n
tan?mlanmas? gerekmektedir. Bu amaçla





fdisk

program? kullan?l?r. Linux alt?nda bir bilgisayar ba?l? her türlü cihaza
bir dosya gibi eri?mek mümkündür. Her cihaza kar??l?k gelen bir sistem
dosyas? mevcuttur. Cihazlarla ilgili dosyalar /dev dizini alt?nda yer
al?rlar. Burada IDE sabit diskler "hd" SCSI sabit diskler "sd" olarak
isimlendirilirler. Ayn? anda bir bilgisayarda birden fazla disk
ba?lanm?? olabilir. Diskler s?rayla a b c d olarak isimlendirilirler.
Her disk üzerinde birden fazla bölüm yer alabilir. bu bölümler ise 1 2 3
4 olarak numaraland?r?l?rlar. Örnek olarak


* /dev/hda, bir numaral? IDE (Primary Master) diski
* /dev/hda1, bir numaral? IDE diskin ilk bölümü ( DOS alt?nda C
* /dev/hda2, bir numaral? IDE diskin ikinci bölümünü
* /dev/hdb, iki numaral? IDE (Primary Slave) diski
* /dev/hdc, üç numaral? IDE (Secondary Master) diski
* /dev/hdd, dört numaral? IDE (Secondary Slave) diski
* /dev/sdb3, ikinci SCSI sabit diskin üçüncü bölümünü


göstermektedir. Birden fazla sabit diskiniz varsa hangi sabit disk'le
ilgilenece?inizi belirtmeniz gerekir. E?er iki sabit diskiniz varsa
fdisk'i kullan?rken dikkat edin, her an yanl?? bir diski formatlama
?ans?n?z var.





# fdisk /dev/hda

Bu noktadan sonra art?k fdisk ile istedi?iniz bölümleri tan?mlaman?z
mümkündür.

fdisk komutu harddisk bölümlerinin düzenlenmesi için kullan?lan bir
yaz?l?md?r. Komut sat?r?ndan genelde tek harflik komutlarla kullan?l?r.
E?er komut sat?r?nda bir parametre verilmezse fdisk ilk buldu?u disk
üzerinde i?lem yapacakt?r. Birden fazla disk mevcutsa komut sat?r?nda
istenilen diskin belirtilmesi gerekecektir. A?a??daki örnekte fdisk
herhangi bir parametre ile ça?r?lmam?? ve sistemde bulunan öncelikli
disk olarak bir numaral? SCSI disk (/dev/sda) seçilmi?tir.

fdisk, komutunun yan?nda baz? parameteler al?r:


* /fdisk -v : Fdisk program?n?n sürümü ekrana gelir.
* fdisk -l : /dev/hda, /dev/hdb, /dev/sda, /dev/sdb, /dev/sdc, /dev/sdd,
/dev/sde, /dev/sdf, /dev/sdg ve /dev/sdh disklerinin (varsa)
bölümlendirme tablosunu ekrana yazar ve ç?kar.
* fdisk -s : E?er bir DOS bölümü de?ilse (bölüm numaras? 10'dan büyük) ,
sözkonusu disk bölümünün büyüklü?ü bayt cinsinden ekrana yaz?l?r.


A?a??da, fdisk yaz?l?m?n?n kullan?m? hakk?nda örnek bir fdisk çal??mas?
yeral?yor.

Örnek FDISK Çal??mas?

Bu örnek içerisinde 1 Gbyte'l?k SCSI sabit disk'e sahip bir makine
üzerinde LINUX için gerekli k?s?mlar?n ayr?lmas? ad?m ad?m
incelenmi?tir. Sözkonusu sabit disk üzerinde kullan?c? önceden 400
Mbyte'l?k bir kullan?c? alan? tan?mlam?? ve geri kalan alan? LINUX için
ay?rm??t?. Dü?ünülen da??l?m:


* 400 Mbyte DOS
* 250 Mbyte LINUX i?letim sistemi
* 60 Mbyte Takas alan?


ve geri kalan alan LINUX alt?nda kullan?c? alan?.

fdisk program? çal???r çal??maz ilk i? olarak mevcut bölümler hakk?nda
bilgi almak için p komutunu ( Print Partition Info) kullan?yoruz.





Command (m for help): pDisk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors, 1017
cylindersUnits = cylinders of 2074 * 512 bytes Device Boot Begin Start
End Blocks Id System/dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit >=32M

Bu tablo bize sadece tek bölüm ayr?ld???n?, ayr?lan alan?n DOS
format?nda oldu?unu, boot edecek bölüm oldu?unu belirtiyor. Bölümün ad?
/dev/sda1, yani ilk SCSI sabit disk üzerinde tan?mlanan ilk bölüm. ?lk
i? olarak LINUX i?letim sistemi için yeni bir bölüm yaratmal?y?z.





Command (m for help): nCommand action e extended p primary partition
(1-4)pPartition number (1-4): 2First cylinder (396-1017): 396Last
cylinder or +size or +sizeM or +sizeK ([396]-1017): +250M

n komutu ile kendimize yeni bir bölüm yaratt?k. ?lk seçenek temel bir
disk bölümümü yoksa geli?mi? bir disk bölümü üzerinde mi i?lem
yapaca??m?z? sordu. Temel bir bölüm için p komutunu girdik. Daha sonra
hangi bölümü yarataca??m?z? sordu. Halen mevcut 1 bölüm var, bu bölüm
ikinci bölüm olacak bu yüzden 2 yazd?k.

Bölümün ba?lang?ç adresini giriyoruz. Bu de?er otomatik olarak bir
önceki bölümün biti? de?erinden hesaplanmaktad?r. Sadece onayl?yoruz.
Daha sonra istedi?imiz boyutu belirtiyoruz. +250M tan?m? 250 Mbyte'l?k
bir k?s?m istedi?imizi belirtiyor. Yaratt???m?z bu bölümü p komutu ile
inceliyoruz





Command (m for help): pDisk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors, 1017
cylindersUnits = cylinders of 2074 * 512 bytes Device Boot Begin Start
End Blocks Id System/dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit
>=32M/dev/sda2 396 396 642 256139 83 Linux native

fdisk yarat?lan her bölümü otomatik olarak (LINUX native) olarak
yaratmaktad?r. ?imdi takas alan? için 60 Mbyte'l?k 3. temel bölümü
tan?mlayal?m:





Command (m for help): nCommand action e extended p primary partition
(1-4)pPartition number (1-4): 3First cylinder (643-1017): 643Last
cylinder or +size or +sizeM or +sizeK ([643]-1017): +60MCommand (m for
help): pDisk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors, 1017 cylindersUnits =
cylinders of 2074 * 512 bytes Device Boot Begin Start End Blocks Id
System/dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit >=32M/dev/sda2 396 396
642 256139 83 Linux native/dev/sda3 643 643 702 62220 83 Linux native

Dikkat edilecek olursa bu bölüm de LINUX native olarak tan?mland?. LINUX
taraf?ndan takas bölümü olarak kullan?lacak olan bölümler farkl? bir
yap?ya sahiptirler ve ayr?ca tan?mlanmalar? gerekmektedir. Bu amaçla t
komutu ile herhangi bir bölümün tipini de?i?tirmek mümkündür. (Tip
de?i?tirmekle o bölümün yap?s? (format?) de?i?mi? olmuyor, format
sonradan yap?lan bir i?lemdir)





Command (m for help): tPartition number (1-4): 3Hex code (type L to list
codes): 82Changed system type of partition 3 to 82 (Linux swap)Command
(m for help): pDisk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors, 1017 cylindersUnits =
cylinders of 2074 * 512 bytes Device Boot Begin Start End Blocks Id
System/dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit >=32M/dev/sda2 396 396
642 256139 83 Linux native/dev/sda3 643 643 702 62220 82 Linux swap

Yukar?da yap?lan i?lemle 3 numaral? bölümün tipini Linux swap olarak
de?i?tirmi? olduk. ?u anda üç farkl? türden alan?m?z mevcut. Son bölümü
de yine n komutu ile ekleriz.





Command (m for help): nCommand action e extended p primary partition
(1-4)pPartition number (1-4): 4First cylinder (703-1017): 703Last
cylinder or +size or +sizeM or +sizeK ([703]-1017): 1017Command (m for
help): pDisk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors, 1017 cylindersUnits =
cylinders of 2074 * 512 bytes Device Boot Begin Start End Blocks Id
System/dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit >=32M/dev/sda2 396 396
642 256139 83 Linux native/dev/sda3 643 643 702 62220 82 Linux
swap/dev/sda4 703 703 1017 326655 83 Linux native

Bu örnekte boyut Mbyte cinsinden verilmedi. Zaten amaç kalan alan?
tümüyle kullan?c? alan? olarak ay?rmakt?. Bu nedenle son silindirin
numaras?n?n girilmesi yeterli oldu. Art?k yap?lmas? gereken bu bilginin
diske yaz?lmas?d?r. ?u ana kadar yap?lan hiç bir de?i?iklik sistem
üzerinde herhangi bir etki yapmam??t?r. Ancak bölümleme bilgisi diske
yaz?ld?ktan sonra geri dönü? yoktur. Lütfen yapt???n?z de?i?iklikleri
bir kez daha gözden geçirin!





Command (m for help): wThe partition table has been altered!Calling
ioctl() to re-read partition table.(Reboot to ensure the partition table
has been updated.)Syncing disks.Reboot your system to ensure the
partition table is updated.

Sabit diski bölümleme esnas?nda kar??la??lan baz? sorunlar vard?r.
Bunlar?n en önemlisi Linux'un nas?l çal??t?r?laca?? ile ilgilidir. Linux
açmak için belli ba?l? üç yöntem vard?r:


* LILO ile bir boot menüsünden
* DOS alt?ndan LOADLIN isimli bir yaz?l?mla
* Yüklemek için yap?ld??? gibi bir boot diskiyle


Son iki yöntem herhangi bir s?n?rlama getirmezken ilk yöntemin bir
s?n?rlamas? vard?r. LILO isimli yaz?l?m ile kullan?ld??? zaman
bilgisayar aç?ld??? zaman minik bir yaz?l?m çal??t?r?r ve gerekti?inde
Linux çekirde?ini yükler. Ancak çekirdek yüklenmesine kadar geçen süre
içerisinde sistemin BIOS komutlar? çal???r. Bu komutlar?n önemli bir
s?n?rlamas? bir disk üzerindeki bir yaz?l?m? belirleyen üç parametreden
(silindir say?s?, kafa numaras?, sektör numaras?) silindir say?s?n?n en
fazla 1024 ile s?n?rl? olmas?d?r. Bu bak?mdan LILO kullan?lacaksa Linux
çekirde?inin yer alaca?? bölüm bu 1024 numaral? silindir s?n?r?n?n
alt?nda kalmal?d?r. Bu s?n?rlama tamam?yla DOS'un kulland??? BIOS'un bir
s?n?rlamas?d?r. Yeni BIOS'lar bu s?n?rlamadan kurtulmak için LBA ad?
verilen bir yöntem kullan?rlar. Bu yöntemin temelinde BIOS'ta kafa
say?s? için gereksiz yere ayr?lan k?s?mlar?n silindir say?s?n? belirtmek
için kullan?lmas?d?r. (BIOS, bir sabit disk için 64'e kadar kafa kabul
edebilmektedir. Pratik olarak 15 kafadan fazla sabit diskin üretilmesi
çok zor oldu?u için yap?lan kafa say?s?n? iki veya dört ile çarparak,
silindir say?s?n? iki veya dörde bölmektir.) Böylelikle 1654 silindirli
16 kafal? bir sabit disk, LBA olarak 827 silindirli ve 32 kafal? olarak
tan?mlanabilmektedir. ?kinci durumda bu disk üzerinde tan?mlanabilecek
her bölümün yukar?da belirtilen s?n?rlama içerisinde kalaca??na dikkat
ediniz.

Setup Program?

Disk üzerindeki tan?mlamalar? da bitirdikten sonra art?k setup yaz?l?m?
çal??t?r?labilir. Setup Linux yüklemek için gereken temel birçok i?lemi
yapabilir. Ok tu?lar? yard?m? ile menüler aras?nda gezerek i?lemleri
tamamlayabilirsiniz. Burada yukar?dan a?a??ya do?ru bir s?ra
izleyebilirsiniz.

?u anki güncel Slackware da??t?m?n?n setup komutu çal??t?r?l?nca ekrana
gelen menüleri a?a??dad?r.





Welcome to Slackware Linux Setup. Hint: If you have trouble using the
arrow keys on your keyboard, you can use ''+'', ''-'', and TAB instead.
Which option would you like? HELP Read the Slackware Setup HELP file
KEYMAP Remap your keyboard MAKE TAGS Tagfile customization program
TARGET Select target directory [now: /] SOURCE Select source media DISK
SETS Decide which disk sets you wish to install INSTALL Install selected
disk sets CONFIGURE Reconfigure your Linux system PKGTOOL Install or
remove packages with Pkgtool EXIT Exit Slackware Linux Setup < OK
>


* HELP Menüsü : Setup program? hakk?nda baz? ipuçlar? verecektir.
* KEYMAP Menüsü : Bu menü ile Amerikan klavye d???nda bir klavye
tan?mlamak mümkün olacakt?r. Henüz türkçe q veya f klavye deste?i
bulunmamaktad?r.
* MAKE TAGS Menüsü : Bu menü yard?m? ile da??t?m disketlerinde özel
uzant?l? dosyalar haz?rlayarak hangi paketlerin yüklenece?ini otomatik
olarak belirlemek mümkündür. Bu sayede e?er benzer makinalar
yüklenecekse yüklenecek paketler bir kere belirlenir ve bir daha
menülerden ekstradan paketlerin seçilmesine gerek kalmaz.
* ADDSWAP Menüsü : fdisk ile ay?rd???n?z takas bölümünü uygun ?ekilde
formatlar ve bu bölümü kullan?ma açar. Setup yaz?l?m? hangi disk
bölümünün takas bölümü olarak ayr?ld???n? otomatik olarak bulacakt?r.
Daha sonra sözkonusu alanlar? formatlayacak ve bu takas alan?n? sistem
belle?ine ekleyecektir. (Her ad?mda bir onay isteyecektir)
* TARGET Menüsü : Linux'un hangi bölüme yüklenece?ini belirler. Bu
menüye girildi?i zaman Linux'un disk format?na (ext2) sahip (sabit disk
bölümü numaras? 83 olan) tüm disk bölümleri gösterilecek ve içerlerinden
hangisine Linux kurulmas? istenilece?i sorulacakt?r. Bu a?amadan sonra o
disk bölümü kullan?c? isterse formatlanacakt?r. Burada iki format
seçene?i vard?r. Bu seçeneklerin ikincisinde disk önce hatalar için
taranacak daha sonra formatlanacakt?r. E?er Linux disk format?nda ba?ka
bölümler varsa bu bölümlerin kullan?lmas?n?n istenip istenmedi?i
sorulacakt?r. Bu sayede disk hiyerar?isinin herhangi bir k?sm?n? bu ek
disk bölümleri üzerine kurmak mümkündür. Son olarak Linux taraf?ndan
desteklenen ba?ka disk bölümleri varsa (Örne?in DOS) bu bölümlere Linux
alt?ndan eri?im yap?lmas?n?n istenip istenmedi?i sorulacak ve bu
bölümler için hiyerar?i içerisinde bir dizin atanmas? istenecektir.
* SOURCE Menüsü : Bu menü Linux da??t?m?n?n nerede aranmas? gerekti?ini
belirler. Buradaki seçenekler

SOURCE MEDIA SELECTION Where do you plan to install Slackware Linux
from? 1 Install from a hard drive partition 2 Install from floppy disks 3
Install via NFS 4 Install from a pre-mounted directory 5 Install from
CD-ROM
o 1 Numaral? seçenek, Linux da??t?m?n? bir sabit disk bölümünde aramak
için kullan?lacakt?r. Bu seçenekle örnek olarak DOS k?sm?nda bulunan
da??t?m disketlerinden yükleme yap?labilir.
o 2 Numaral? seçenek, disketlerden yükleme yapmakt?r. Çal???r bir
sistemi birkaç disketle olu?turmak mümkündür. Ancak günümüzde pek tercih
edilen bir yöntem de?ildir.
o 3 Numaral? seçenek, NFS üzerinden yükleme yapmak için
kullan?lmaktad?r. Burada bilgisayar?n bir yerel bilgisayar a??na ba?l?
olmas?, Bu bilgisayar a?? üzerindeki bir sunucu üzerinde eri?im izni
bulunan bir dizin alt?nda da??t?m disketlerinin bulunmas? gerekmektedir.
Bu seçenekle yükleme yapmak için boot disketi içerisinde yer alan
diskette a? deste?inin bulunmas? gerekmektedir. Bu seçene?in ard?ndan
bilgisayar?n (geçici) IP numaras? varsa a? üzerindeki yönlendirici'nin
(router-gateway) IP numaras?, a? maskesi (subnet mask), NFS sunucusu IP
numaras? ve sunucu üstünde da??t?m disketlerinin bulundu?u hiyerar?i
gibi a? ile ilgili parametreler sorulacakt?r. Bu sorular?n cevab?n?
sistem yetkilisinden ö?renmeniz ve onun onay?n? alman?z gerekecektir.
o 4 Numaral? seçenek, asl?nda 1 numaral? seçene?e çok benzemektedir.
Aradaki fark bu durumda sistem hiyerar?isine ba?lanm?? (mounted) bir
dizin içerisinde da??t?m disketlerinin bulunmas?d?r.
o 5 Numaral? seçenek ise CD-ROM'dan yükleme yapmak içindir.
* DISKSETS Menüsü Art?k nereye ve nereden yükleyece?iniz belirlenmi?tir.
S?ra yüklemek istedi?iniz disket serilerini seçmeye gelmi?tir. Disk
serileri:

CUS Also prompt for CUSTOM disk sets A Base Linux system AP Various
Applications that do not need X D Program Development (C, C++, Lisp,
Perl, etc.) E GNU Emacs F FAQ lists, HOWTO documentation K Linux kernel
source N Networking (TCP/IP, UUCP, Mail, News) T TeX typesetting
software TCL Tcl/Tk script languages X XFree86 X Window System XAP X
Applications XD X Server development kit XV XView (OpenLook Window
Manager, apps) Y Games (that do not require X)


1. A Serisi (8 disket) : Temel i?letim sistemi bu disketlerde yer al?r.
Temel disk hiyerar?isi yarat?l?r, sistemin çal??mas? için hayati olan
yaz?l?mlar, terminal yaz?l?mlar?, kabuklar (shell), disk düzenleme
yaz?l?mlar?, kütüphaneler, Linux çal??t?rmak için LILO ve LOADLIN bu
disketlerdedir.
2. AP Serisi (5 disket) : X Window ortam? gerektirmeyen uygulama
yaz?l?mlar. Metin editörleri, ghostscript, man sayfalar?, midnight
commander (Norton commander benzeri bir yaz?l?m) bu disketlerde yer
al?r.
3. D Serisi (13 disket) : Tüm programlama dilleri ve destek yaz?l?mlar?
bu disketlerde yer al?r. E?er kendinize yeni bir Linux çekirde?i
derlemeyi dü?ünüyorsan?z bu seriye ihtiyac?n?z var.
4. E Serisi (8 disket) : EMACS editörü.
5. F Serisi (2 disket) : Linux hakk?nda birçok döküman ve aç?klama bu
disketlerde yer almaktad?r. Yeni ba?layan birisinin bu disketleri
mutlaka yüklemesi gerekir. Söz konusu dökümanlar s?k??t?r?lm?? halde

/usr/doc/usr/doc/faq /usr/doc/faq/HOWTO dizinlerine yüklenecektir.
Birçok kullan?c? cevap arad??? sorular?n birço?unun zaten makinelerinde
yaz?l? oldu?unu sonradan ö?renince çok ?a??rmaktad?r. Dökümanlar
s?k??t?r?lm?? olduklar?ndan

zlessgibi s?k??t?r?lm?? dosyalar? destekleyen bir yaz?l?mla okunmalar?
gerekir.
6. K Serisi (6 disket) : Çekirde?in kaynak kodu burada bulunur. E?er
kendi donan?m?n?za uygun bir çekirdek derlemek istiyorsan?z bu seriye
muhakkak ihtiyaç duyacaks?n?z. FTP ar?ivlerinden kaynak kodu olarak
bulaca??n?z baz? yaz?l?mlar da bu hiyerar?i alt?nda yer alan baz?
dosyalara ihtiyaç duyacaklard?r.
7. N Serisi (6 disket) : A? deste?i bu disketler ile sa?lanmaktad?r.
E-posta okuma yaz?l?mlar?, lynx, www sunucusu, haber grubu okuma
yaz?l?mlar? bu disketlerin içerisinde yer alan yaz?l?mlard?r.
8. T Serisi (9 disket) : TeX. TeX yüklerken üç temel seçenekle
kar??la?acaks?n?z. ?lk seri seçenek hangi TeX yard?mc? paketlerini
isteyece?inizi sorar, ikinci seçenekler hangi dil için makro tan?mlar?
istedi?inizi sorar, son seçenek ise yaz? tipleri hakk?nda tercihlerinizi
sorar. (Burada gerçekten çok fazla seçenek var)
9. TCL Serisi (2 disket) : X Window alt?nda kullan?m? basit bir
programlama dili ve bu dili ile yaz?lm?? baz? uygulama yaz?l?mlar?
(tkdesk)
10. X Serisi (16 disket) : X Window deste?i. Bu disketlerin büyük k?sm?
de?i?ik grafik kartlar? için X window sunucular? ve yaz?
karakterlerinden olu?maktad?r. Linux yükledi?iniz bilgisayar üzerindeki
grafik kart?n? bilmeniz ve buna uygun bir sunucu seçmeniz gerekmektedir.
11. XAP Serisi (4 disket) : X window alt?nda çe?itli uygulamalar:
satranç, gnuplot, xv, xfileman, windows95 benzeri X Window arayüzü bu
seriler içerisinde yer almaktad?r.
12. XD Serisi (3 disket) : Xserver geli?tirmek için kütüphaneler ve
uygulama yaz?l?mlar?
13. XV Serisi (3 disket) : OpenLook deste?i veren yaz?l?mlar. Bu sayede X
Window alt?nda Sun bilgisayarlarda yer alan OpenWindows benzeri bir
ortam kullan?labilir.
14. Y Serisi (1 disket) : Minik birkaç oyun. (özellikle bog) Seçti?iniz
disk serileri ilgi alan?n?z? genel olarak belirler. Her seri içerisinde
birçok yaz?l?m pakedi yer almaktad?r. Bu paketlerden istediklerinizi
yükleyebilirsiniz.



* INSTALL Menüsü Seçti?iniz disk serilerini belirledi?iniz kaynaktan,
belirtilen hedef disk bölümüne aktar?r. Disk serileri içerisinde yer
alan paketleri ne ?ekilde yüklemek istedi?iniz konusunda birtak?m
seçenekleriniz olacakt?r. Bunlar:

NORMAL Use the default tagfiles for verbose prompting MENU Choose
package subsystems from interactive menus CUSTOM Use custom tagfiles in
the package directories PATH Use tagfiles in the subdirectories of a
custom path EXPERT Choose individual packages from interactive menus
NONE Use no tagfiles - install everything

NORMAL : Sistem her disk serisi içerisindeki paketleri 'gerekli
(required)', 'olsa iyi olur (recommended)' ve 'seçime ba?l? (optional)'
olarak s?n?flar. Bu seçenek ile gerekli paketler yüklenir, di?er
paketler için k?sa bir aç?klama yaz?l?r ve kullan?c?n?n fikri sorulur.
?lk yüklemeler için tavsiye edilen bir seçenektir. Ancak özellikle T
serisi insan?n sabr?n? ta??racak derecede çok ufak tefek paket
yüklemekte ve her paketi sormaktad?r (mesela klingon fontlar?n? yüklemek
isteyip istemedi?inizi soruyor, bilmeyenler için klingonlar uzay yolu
dizisindeki kötü uzayl? yarat?klard?r )

MENU ve EXPERT : Bu seçeneklerde her disk serisi yüklenmeye ba?lan?rken o
seride yer alan tüm paketler bir menü içerisinde görülür. Kullan?c?
istedi?i paketleri i?aretler ve bunlar?n yüklenmesini sa?lar.

CUSTOM ve PATH : Daha önce belirtilen TAGFILE dosyalar? yard?m?yla
yükleme yapmak için kullan?l?r. Bu durumda belirli bir uzant?ya sahip
dosyalar içerisinde (TAGFILE) yüklenmesi gereken yaz?l?mlar belirtilir.
Bu seçenek ile TAGFILE' lar?n uzant?s? belirtilir ve o uzant?l?
dosyalarda bulunan paketler yüklenir.

NONE : Tembellerin seçene?i. Her ?eyi kuracakt?r. Sadece belirli
paketler için anlaml?d?r. Zira birçok paket içerisinde içinden seçilmesi
gereken seçenekler mevcuttur. (Mesela Xserver 10 seçenek aras?ndan
seçilecektir)

Bu noktadan sonra art?k yükleme ba?layacakt?r.

Konfigürasyon

Yükleme bittikten sonra yap?lacak i? art?k sisteminiz için
tan?t?mlar?n?z? yapmakt?r. Bu i?lemin ilk a?amas? sistemi açacak bir
çekirdek belirlemektir. Bu konuda üç seçene?iniz var:

bootdisk Use the kernel from the installation bootdisk cdrom Use a
kernel from the Slackware CD floppy Install a zimage or bzimage file
from a DOS floppy

Bootdisk : Bu seçenekte yüklemede kulland???n?z çekirdek boot
disketinden kopyalanacakt?r. Sisteminizi yükleyebildi?inize göre bu
çekirdek ile çal??abilirsiniz. E?er bir de?i?iklik yapmam??san?z bu anda
sürücü içerisinde boot disketi de?il root disketi bulunuyor olmal?,
de?i?tirmeyi unutmay?n!

CD-ROM : Slackware CD-ROM'unda bulunan önceden derlenmi? çekirdeklerden
herhangi birini seçebilirsiniz.

Floppy : herhangi bir DOS disketinde yer alan çekirde?i yüklemenizi
sa?lar.

Daha sonra sisteminiz için bir boot disketi yaratmak isteyip
istemedi?iniz sorulacakt?r. Ne olursa olsun, elinizin alt?nda her zaman
bir boot ve root disketi bulundurmak zorundas?n?z. Herhangi bir sorun
oldu?unda sisteminizi açmak için bir boot disketi bulman?z gerekecektir.
Bunun için yükleme s?ras?nda kulland???n?z boot ve root disketlerini de
kullanabilirsiniz.

Ard?ndan setup size modem, mouse, CD-ROM, bulundu?unuz zaman dilimini
soracak ve





liloconfig

yaz?l?m? çal??acakt?r. LILO, Linux Loader (Linux yükleyicisi)
kelimelerinden meydana gelir. LILO Linux yüklemek için kullan?lan çok
pratik ve etkili bir yaz?l?md?r. Bilgisayar aç?l?r aç?lmaz, boot eden
ilk sabit diskin üzerinde (boot partition) kendini yazar, bilgisayar
aç?l?r aç?lmaz.

Dosya ve Dizin İşlemleri

Tıpkı MS-DOS'ta olduğu gibi Linux dosya yapısının da hiyerarşik bir
yapıya sahip olduğunu söylemiştik. Temel dosya bilgisi önceki konularda
anlatıldığından burada sadece dosya ve dizinlerle ilgili özelliklere
değinilecektir.

4.1 Erişim Hakları

Erişim hakları, Linux dosya sistemi güvenliğinin belkemiğini oluşturur.
Her dosyaya ayrı verilebilen erişim izinleri sayesinde çok daha rahat
bir sistem yönetimi gerçekleştirilebilir. Bu, konuya sadece sistem
görevlisi tarafından yaklaşıldığı zaman çıkartılabilecek bir sonuçtur.
Kullanıcı bazında erişim hakları bazen daha da anlamlı olabilir. Yanlış
kullanıldığında hoş olmayan süprizlere yol açabilir. Linux altında üç
çeşit erişim hakkı vardır :


* Okuma izni : Dosyanın okuma izni varsa içeriği görülebilir, dizinin
okuma izni varsa içerdiği dosyaların listesi alınabilir.
* Yazma izni : Dosyanın yazma izni varsa dosyayı değiştirebilir veya
silebilirsiniz. Dizine yazma izni verildiğinde dizin altındaki dosyalar
yazılabilir veya silinebilir.
* Çalıştırma izni : Dosyayı çalıştırma hakkını verir.


Bir dosya veya dizin ilk yaratıldığı anda Linux tarafından öntanımlı
bazı izinler verilir. Genellikle bu izin çalıştırma ve okumadır.
Dosyanın oluşma anında verilen izini değiştirmek için erişim yetki
kalıbı olarak da bilinen umask komutu kullanılır. Daha fazla bilgi için
komuta ait man dosyasına bakın.

Erişim haklarının dışında bir dosyanın üç izin düzeyi daha vardır.
Bunlar, dosyanın sahibi, dosyanın grubu ve diğer kullanıcılardır.
Dosyanın sahibi, o dosyayı oluşturan kişidir. Her kullanıcının bir grubu
da olduğu için, dosya oluşturulurken kullanıcı hangi grupta ise dosya
da o gruba ait olacaktır. Dosyanın sahibi olmayan ve grubu da dosyanın
grubuyla uyuşmayan sistemdeki kullanıcılar ``diğer'' sınıfına girerler.
Gruplar hakkında daha fazla bilgi için Linux Sistem Yönetimi konusuna
bakın.

Dosya İzinlerinin Değiştirilmesi

Dosya izin bilgilerini görebilmek için ls komutu, -l parametresiyle
kullanılır. Aşağıdaki dosya üzerindeki erişim haklarına göz atalım :





-rwxr-xr-x 2 gorkem users 182 Feb 12 03:58 deneme

Dosya bilgisinin en sol kısmında izin hakları yeralır. En baştaki ``-''
işareti bunun düz dosya olduğunu belirtir. ``gorkem'', dosyanın sahibi;
``users'' ise grubudur. Ardından sırayla uzunluk, son değiştirilme
tarihi ve dosya ismi gibi bilgiler gelir. Son harf kümesine dosyanın
modu da denir.

Solda yeralan r,w ve x karakterleri sırayla okuma, çalıştırma ve yazma
haklarını belirtir. En soldaki ``-'' işaretini ayırdığımız zaman geri
kalan harfleri üç adet üçlü grup haline getirelim:





rwx r-x r-x

Sırayla birinci harf kümesi dosya sahibinin izinlerini, ikinci harf
kümesi grup izinleri ve son küme de diğer kullanıcıların izinlerini
belirtir. Buna göre yukarıdaki dosyada


* rwx : kullanıcı okuyabilir, yazabilir, çalıştırabilir
* r-x : grup okuyabilir, çalıştırabilir fakat yazamaz.
* r-x : diğerleri okuyabilir, çalıştırabilir fakat yazamaz.


Sol baştaki karakter ``d'' olsaydı, bir dizini inceliyor olacaktık.

Dosyanın izinlerini değiştirmek için chmod komutu kullanılır. Bu komutu
kullanırken hangi izin düzeyine (kullanıcı, grup veya diğerleri) hangi
izinlerin verileceği veya kaldırılacağı yazılır.

Örnek olarak yukarıdaki dosyanın okuma iznini kaldırmak için





$ chmod -r deneme

kullanılabilir. "-" işareti, iznin kaldırılacağını belirtir. İzin vermek
için ise "+" yazın. Dosyanın yeni görüntüsü şöyle olur :





--wx--x--x 2 gorkem users 182 Feb 12 03:58 deneme

Sadece grubun, sadece kullanıcının veya sadece diğerlerinin erişim
hakkını değiştirebilmek için her izin düzeyi için bir harf
tanımlanmıştır. Kullanıcı için "u", grup için "g" ve diğerleri için "o"
yazarak belirli bir izin düzeyi için erişim hakkını değiştirmek mümkün
olur. Bu üç harf, izinden hemen önce yazılır.





$ chmod u+x deneme (dosyanin sahibi calistirabilir)$ chmod o+r t2sac
(digerleri okuyabilir)$ chmod g-w deneme (dosyanin grubu yazamaz)

Her izin için aynı zamanda sayılar da tanımlanmıştır. Dosyanın erişim
izinlerinideğiştirmek için her izne ait sayıları kullanabilirsiniz.
Aşağıdaki tabloda, her izin düzeyi (dosyanın sahibi, grubu ve diğerleri)
için üçer tane olmak üzere toplam 9 sayıdan oluşan izin numaralarını
görebilirsiniz. Bir izni vermek için sırayla numaraları toplayın.
Örneğin sahibinin okuması (400), yazması (200), çalıştırması (100),
grubun okuması (40), çalıştırması (10) ve diğerlerinin okuması (4) ve
çalıştırması (1) için kullanılan rakamların toplamı 755'tir.





$ chmod 755 deneme




400 sahibi okur
200 sahibi yazar
100 sahibi çalıştırır


040 grubu okur
020 grubu yazar
010 grubu çalıştırır


004 diğerleri okur
002 diğerleri yazar
001 diğerleri çalıştırır




Başka bir değişiklikle konuyu pekiştirelim. Sahibinin okuması (400),
yazması (100), grubun okuması (40), diğerlerinin okuması (4) için izin
numarasını bulmak için bu cümlede parantez içinde yeralan sayıları
toplarsak 644 yapacaktır.





$ chmod 644 deneme

Aynen dosyalarda olduğu gibi, bir dizinin de sahibi ve grubu vardır.

4.2 Dosyanın Sahibinin ve Grubunun Değiştirilmesi

Bir dosyanın sahibini sadece sistemdeki root kullanıcı değiştirebilme
yetkisine sahiptir. Dosya sahibinin değiştirilmesi için chown komutu
kullanılabilir. Yukarıdaki dosyanın sahibini ozgur isimli kullanıcı
yapalım.





# chown ozgur deneme

Dosyanın yeni hali şöyle olur :





-rwxr-xr-x 2 ozgur users 182 Feb 12 03:58 deneme

chgrp komutu yardımıyla da dosyanın grubunu değiştirilebilir. Yukarıdaki
dosyanın grubunu www yapmak için





# chgrp www deneme

komutu kullanılabilir. chown komutu, dosyanın hem kullanıcısını, hem de
grubunu değiştirme özelliğine sahiptir. chown komutundan sonra kullanıcı
ve grup isimlerini aralarında bir nokta kalacak şekilde yazın.





$ chown ozgur.www deneme $ ls -l deneme-rwxr-xr-x 2 ozgur www 182 Feb 12
03:58 deneme

4.3 Diğer Dosya Sistemlerinin Kullanılması

Bir Linux işletim sisteminde dosyaların ve dizinlerin herbirisi sabit
disk, CDROM veya diğer bilgi saklamaya yarayan cihazların birer parçası
olan "dosya sistemlerinde" tutulur. Linux'un desteklediği pek çok dosya
sistemi vardır ve bunların her birisinin veri depolarken kullandıkları
yöntem birbirinden farklıdır.

Linux'ta her dosya sistemi farklı bir dizinde tutulur ve bu dizinlerin
bilgisi /etc/fstab dosyasında yeralır. Açılış anında bu dosyada hangi
dosya sistemlerinin hangi dizinler altına yerleştirileceği okunur ve
buna göre makina açılır. Linux, kendisi için özel olarak geliştirilen
ext2 dosya sistemini kullanır.

Bir sistem görevlisi olarak çeşitli dosya sistemlerini tanımalı, bu
dosya sistemleri üzerinde hata oluşması durumunda zararı en aza
indirecek yolu bilmelisiniz. Bilgisayar başında geçireceğiniz
zamanınızın büyük bir bölümünü dosya sistemleri üzerinde
harcayacaksınız.

mount İşlemi

Bir dosya sisteminin kullanılabilmesi için boş bir dizin altına
yerleştirilmesi gerekir. Ancak bu gerçekleştirilirse sözkonusu dosya
sistemini oluşturan dosyalar üzerinde işlem yapılabilir. Bu işlem mount
komutu yardımıyla yapılır.

mount komutunun şu şekilde kullanılır :





mount -t

tip : Dosya sistemi çeşidi. Örnek dosya sistem çeşitleri arasında ext2,
minix, msdos sayılabilir. Dosya sistemleri hakkında daha geniş bilgi
için Çekirdek konfigürasyonu konusuna bakın. Genellikle mount programı
ne tür bir diske eriştiğini otomatik olarak anlayacaktır.

nereye : mount edilecek dosya sistemi hangi dizin altına
yerleştirileceğini belirtir.

aygıt : Üzerinde dosya sisteminin bulunduğu sabit disk, CD-ROM benzeri
aygıt.

Linux'a bağlı olan tüm donanımlara ait bir giriş, /dev dizini altında
bulunur. Bu dizin altındaki dosyalar özel olarak tanımlanmıştır ve
bunlara kısaca "düğüm" adı verilir. Örneğin /dev/hda2, birinci IDE sabit
diskin ikinci bölümünü; /dev/tty1 ise birinci sanal konsolu gösterir.

Çeşitli sabit disklere ait /dev düğümleri, Linux Kurulumu bölümünde
detaylı olarak anlatılmıştı. mount programı bu düğümlere ihtiyaç
duyacaktır. Bu yüzden bir dosya sistemini erişilebilir hale getirebilmek
için hangi düğüm ismine sahip olduğunu bilmelisiniz. Örnek olarak
CD-ROM için /dev/cdrom, birinci disket sürücü için /dev/fd0 gibi.

CD-ROM sürücüsünü /mnt altına mount etmek için





# mount -t iso9660 /dev/cdrom /mnt

yazın. Eğer çekirdekte CD-ROM dosya sistemi desteği varsa ve sistem
açılırken çekirdek CD-ROM'u tanımışsa /mnt dizini altına CD'deki dosya
sistemi yerleştirilir. Buna benzer şekilde MS-DOS disket içeren disket
sürücüyü ve üzerinde ext2 dosya sistemi bulunan ikinci IDE sabit diskin
birinci bölümünü sırasıyla /mnt/disket ve /mnt/disk dizinlerine
bindirmek için





# mount -t msdos /dev/fd0 /mnt/disket

ve





# mount -t ext2 /dev/hdb1 /mnt/disk

yazılabilir. Bir mount işleminin tersini yapmak ve dosya sistemini
erişilemez kılmak için umount komutu kullanılır. /disk altındaki
/dev/hdb1 sabit disk bölümünü umount etmek için





# umount /disk

veya





# umount /dev/hdb1

kullanılır. Her iki yazım şekli de kabul edilir. Son olarak o an
sistemde bindirilmiş halde bulunan tüm dosya sistemlerini görmek için
mount komutunu parametresiz yazın. Bu komut hakkında daha detaylı bilgi
ve aldığı diğer parametreler için man sayfasına bakın.

mount ve umount komutları ile bir dizin yapısını disk üzerinde
konumlandırırken veya ayırırken üzerinde işlem yapılan dizinde
bulunmamanız, ya da o dizinde başka bir süreç çalışıyor olmaması
gereklidir. Aksi takdirde aşağıdaki hata mesajını alırsınız:





# pwd/disk# umount /diskumount: /dev/hdb1: device is busy

Yapmanız gereken, ayıracağınız dizinden dışarı çıkıp tekrar denemek.
Diğer bir seçenek de fuser komutunu kullanmak. Bu komut, ayırmak
istediğiniz dizini kullanan tüm süreçleri ekranda gösterir. Böylelikle
rahatlıkla yukarıdaki örnekteki gibi umount işlemini
gerçekleştirebilirsiniz. fuser komutunun -km seçeneğiyle o dizini
kullanan süreçleri öldürülebilir.





# cd /# fuser /disk/disk: 78c# fuser -km /disk# umount /disk

fuser komutunu kullanırken dikkatli olun, zira sistemi kilitlenme
noktasına getirebilirsiniz.

Dosya Sistemi Bilgileri

Linux açılırken mount komutu yardımıyla root dosya sistemine ekleyeceği
her değişik dosya sistemini /etc/fstab dosyasından okur ve işleme koyar.
Aşağıda örnek bir fstab dosyası yeralıyor.





/dev/hda2 / ext2 defaults 1 1/swap none swap defaults 1 1/dev/cdrom
/cdrom iso9660 defaults 1 1 none /proc proc defaults 1 1/dev/hda1 /dos
msdos defaults 1 1

Çekirdek açılış mesajları içinde





VFS: Mounted root (ext2 filesystem) readonly.

gibi bir satır göreceksiniz. Sistem açılırken en önce / dosya sistemini
mount eder. Bu sayede bu dosya sistemi altında yeralan ve hayati önem
taşıyan yazılımlara (fsck, mount gibi) ulaşır. Daha sonra yerel dosya
sistemleri ve en son da ağ üzerinden erişilen dosya sistemlerine (NFS)
bağlanır. fstab dosyasında kullanıcının kendi dosyalarını
yerleştiremediği, fakat sistem tarafından kullanılan swap ve proc dosya
sistemleri için de mount bilgileri bulunur.

Yukarıdaki fstab dosyasında ext2 dosya sistemine sahip /dev/hda2 sabit
disk bölümü, / dizinini oluşturuyor. MS-DOS formatlı /dev/hda1 bölümü de
/dos dizinine erişilebilir olarak açılış anında eklenecektir.

Sistemdeki CD-ROM sürücü /cdrom dizini altına yerleştirilmiş olup root
kullanıcı bunu istediği dizine koyabilir. Bu dosyaya, mount komutundaki
gibi parametreler de eklenebilir. Dördüncü sırada yeralan defaults
parametresinin yanına eklemek istediğiniz opsiyonları yazın. Bu
parametrelerden sıkça kullanılan bir tanesi de "user" olup root
dışındaki kullanıcılara mount hakkını verir. CD-ROM sürücüyü normal
sistem kullanıcılarının mount veya umount yapabilmesi için fstab
dosyasındaki ilgili satırı





/dev/cdrom /cdrom iso9660 defaults,user 1 1

satırıyla değiştirin. defaults parametresi ise , halihazırdaki dosya
sistemini okunup yazılabildiğini, asenkron olduğunu, üzerindeki
bilgileri bloklar halinde alıp verdiğini (buna diğer örnekler CD-ROM ve
disket sürücülerdir), içerdiği programların çalıştırılabilir olduğunu ve
normal kullanıcıların mount, umount yapamadığını gösterir. user
parametresiyle kullanıcılara mount ve umount hakkı yukarıda verilmiştir.

Dosya Sistemi Yaratılması ve Kontrolü

Bazen MS-DOS altından oluşturulamayan dosya sistemlerini (ext2 gibi)
oluşturmak gerekebilir. Linux altında bir dosya sistemini oluştururken
aynı zamanda bunu kontrol eden programlar vardır. Bunların en çok
kullanılanı, Slackware sürümünde gelen mkfs/'tir.

mkfs ile Linux native (ext2) dosya sistemi oluşturmak için mkfs.ext2
programı kullanılır.





mkfs.ext2

"aygıt" yerine üzerine dosya sistemi kurulacak olan cihazın /dev dizini
altındaki düğüm dosyasının ismi yazılır. Blok sayısı yerine, fdisk
yazılımından o bölümün kaç blok olduğunu öğrenip bu sayıyı girmelisiniz.
Bir blok 1024 bayttan oluşur. Örneğin





# mke2fs /dev/hda3 163829

komutu, /dev/hda3 disk bölümünde ext2 dosya sistemi kurar. Bu komutu
kullanmadan önce iyi düşünün, zira burada yeralan tüm dosyalar silinir
ve bu hatanın geri dönüşü olmaz. Aşağıdaki komut ile bir disket üzerinde
ext2 dosya sistemi kuruluyor.





# mke2fs /dev/fd0 1440

mke2fs ile mkfs.ext2 komutları aynıdır. Benzer şekilde, MS-DOS dosya
sistemi yaratmak için mkfs.msdos, minix dosya sistemi yaratmak için
mkfs.minix kullanılabilir. Blok sayısı girilmez ise mke2fs bunu otomatik
olarak bulacaktır.

Herhangi bir sebepten dolayı diskte bozulma ve veri kaybını en aza
indirmek için de yazılımlar vardır. fsck ile dosya sistemi kontrolü
yapılabilir. fsck ile ext2, dosfsck (veya fsck.msdos) ile MS-DOS
formatlı alanlar kontrol edilir.





linux:~# fsck /dev/hda2Parallelizing fsck version 0.5b (14-Feb-95)e2fsck
0.5b, 14-Feb-95 for EXT2 FS 0.5a, 95/03/19/dev/hda2 is mounted. Do you
really want to continue (y/n)? yesPass 1: Checking inodes, blocks, and
sizesPass 2: Checking directory structurePass 3: Checking directory
connectivityPass 4: Checking reference countsPass 5: Checking group
summary informationFix summary information? yesBlock bitmap differences:
-46486 -46487 -46488 -46489 -46490. FIXEDFree blocks count wrong for
group 5 (2803, counted=2808). FIXEDFree blocks count wrong (16326,
counted=16331). FIXED/dev/hda2: ***** FILE SYSTEM WAS MODIFIED
*****/dev/hda2: ***** REBOOT LINUX *****/dev/hda2: 3494/29632 files,
42904/59235 blocks

Bir dosya sistemini kontrol etmeden önce okunan bölümü root dosya
sisteminden ayırın ve kontrol işleminden sonra bilgisayarı kapatıp
tekrar açın.

debugfs programı, dosya sistemi parametrelerini incelemek için
kullanılır. Disk üzerine doğrudan erişım yaptığı için dikkatli
kullanmalısınız. ext2fs yardımıyla kurtarılamayan bazı dosyalar
(özellikle silinmiş dosyalar) debugfs yardımıyla kurtarılabilir.

4.4 Sembolik Bağlantılar

Bazı durumlarda, bir dosyayı oluşturup bu dosyanın başka bir dosyayı
işaret etmesi istenebilir. Genellikle sistem yöneticileri tarafından
kullanılan sembolik bağlantı yardımıyla bir dosya veya dizin, bunlara
karşılık gelen başka bir dosya veya dizin olarak gösterilir.

Aşağıda bir sembolik bağlantı örneği yeralıyor. Sistem görevlisi, /root
dizini altındayken /usr/src/linux dizinine geçmek istiyor.
/usr/src/linux dizinine işaret eden bir bağlantı kurmak için ln komutu
kullanılır. -s parametresi, bu bağlantının sembolik olacağına işaret
eder.





ln -s





linux:~# ls -ltotal 116drwxr-xr-x 2 root root 1024 Feb 14 08:13
kernel-rw-r--r-- 1 root root 115695 Sep 15 1994 lodlin15.zipdrwx------ 2
root root 1024 Jan 7 1980 mail-rw-r--r-- 1 root root 0 Feb 15 08:14
typescriptlinux:~# ln -s /usr/src/linux linuxlinux:~# ls -ltotal
116drwxr-xr-x 2 root root 1024 Feb 14 08:13 kernel-rw-r--r-- 1 root root
115695 Sep 15 1994 lodlin15.zipdrwx------ 2 root root 1024 Jan 7 1980
maillrwxrwxrwx 1 root root 9 Feb 15 08:14 linux ->
/usr/src/linux-rw-r--r-- 1 root root 0 Feb 15 08:14 typescript

Bu işlemden sonra kullanıcının /usr/src/linux dizinine geçmesi için cd
linux" yazması yetecektir. Sembolik bağlantı dosyasını diğerlerinden
ayıran, satırın en solundaki l karakteridir.

4.5 Dosya Arşivleme ve Sıkıştırma

Linux altında dosya arşivlenmesi ve sıkıştırılması neredeyse belirli ve
standartlaşmış birkaç komut ile gerçekleştiriliyor. tar komutu
yardımıyla istenilen dosyaları arşivleyebilir, bunların üzerine
yenilerini ekleyebilir, istediğiniz zaman da tekrar açıp eski haline
getirebilirsiniz. GNU gzip komutu ise dosyaların sıkıştırılması (zip) ve
sıkıştırılmış dosyaların açılması (unzip) işlemlerini yapabiliyor.
Fazla disk alanınız yoksa bu iki komut her zaman yardımınıza koşacaktır.

Dosya Arşivleme

tar (Tape ARchive) programı, bir veya birden fazla dosyayı tek bir forma
sokar. Genellikle bir dizin ve bu dizinin altında yer alan tüm alt
dizinleri biraraya getirmek için kullanılır. tar, dosyaların üzerinde
sıkıştırma işlemini normalde uygulamaz. Fakat tar'ın GNU sürümü
(Linux'ta da kullanılan) bu işlemi gzip kullanmadan da yapabiliyor.

tar komutuna bir örnek verelim :





$ tar -cf arsiv.tar tmp/

Bu komut, -c (create archive) parametresi yardımıyla tmp dizini
altındaki herşeyi paketleyip arsiv.tar isimli dosyaya yollar. -f
parametresi, hangi dosyaya yazılacağını belirtir. İstediğiniz zaman
dosyayı tekrar açmak isterseniz :





$ tar -xf arsiv.tar

komutunu kullanın. -x (extract) parametresi, -f ile belirtilen dosyayı
açacaktır.

-r opsiyonu ile daha önce yaratılmış bir arşive dosya eklenebilir.
Böylece dosyayı açma ve tekrar arşiv oluşturma işleminden kurtulmuş
olursunuz.





$ tar -rf arsiv.tar ekleme.txt

Dosyanın içeriğini önceden görebilmek için -t parametresini kullanın ve
bu işlemi de alışkanlık haline getirin. Bazı durumlarda arşivlenmiş
yazılım, kendine ait bir dizin açmak yerine içerdiği dosyaları bulunduğu
yere yazabilir.





tar -tf arsiv.tar

Hangi dosyaların açıldığını ekranda görebilmek için -v parametresini
ekleyin:





# tar -zcvf tmp.tgz /tmptar: Removing leading / from absolute path names
in the
archive.tmp/tmp/tar-errortmp/.X11-unix/tmp/rc.inet1.OLDtmp/networks.OLDtmp/linux/tmp/
linux/fss.txttmp/lilo.conftmp/PKGTOOL.REMOVED

Aşağıdaki komut, arşivlenen dosyaları diskete kaydetmeye yarıyor. Bunun
için temiz bir disketi yuvasına yerleştirin ve aşağıdaki satırı yazın.





# tar -cf /dev/fd0 tmp/

tmp dizini altındaki herşeyi diskete kaydetmiş olduk. Açmak için bilinen
yöntemi kullanırız :





# tar -xf /dev/fd0

Dosya Sıkıştırma ve Açma

Dosya sıkıştırma amacıyla sıkça kullanan iki yazılım vardır : gzip ve
compress. Her iki yazılım da Slackware Linux dağıtımında bulunuyor.
GNU'nun dağıtımı olan gzip, tar ile birlikte kullanılan ve dosya
sıkıştırma ve arşivlemede neredeyse standart haline gelmiş bir program.
Bir dosyayı sıkıştırmak için parametre girmeden gzip komutunun ardından
dosya ismini yazın.





$ gzip elvis$ ls -al elvis.gz

gzip ile sıkıştırılmış dosyaların sonu .gz ile biter. Bunları açmak için
gunzip komutunu kullanın:





$ gunzip elvis.gz

compress ve uncompress de sırayla bir dosyayı sıkıştırmak ve açmak için
kullanılır. Aslında Linux'ta uncompress adında bir yazılım yoktur, bu
dosya ismi compress dosyasına bağlantılıdır. compress ile sıkıştırılan
dosyaların sonu .Z ile biter.





$ ls -al web.html-rw-r--r-- 1 gorkem users 41450 Jan 27 13:40 web.html$
compress web.html$ ls -al web.html.Z-rw-r--r-- 1 gorkem users 18906 Jan
27 13:40 web.html.Z

Yukarıdaki web.html dosyasını sıkıştırdığımızda dosyanın boyutu 41450
bayttan 18906 bayta indi. Açmak için:





$ uncompress web.html.Z

Bir dosyanın uzantısından ne tür bir dosya olduğunu anlayamazsanız file
komutu imdadınıza koşar. Linux'ta belirli uzantılı dosyaların başı
bilinen bir harf veya harf grubu ile başlar. file komutu dosyanın
başındaki karakterleri kontrol ederek ve bunları bir listeyle
(/etc/magic) karşılaştırarak dosyanın ne tür olduğunu söyler.





# file tmp.gztmp.tgz: gzip compressed data - deflate method , last
modified: Sat Feb 15 0850 1997 os: Unix# file tmp.tar.Ztmp.tar.Z:
compressed data 16 bits

Birlikte Kullanım

ftp adreslerinde Linux için yeralan yazılımlar genellikle tar ve gzip,
nadiren de tar ve compress ile sıkıştırılıp arşivelenerek saklanırlar.
Çünkü tar komutu tek başına arşivi sıkıştırmaz, bu işlem için gzip veya
compress kullanılır. Bunların açılabilmesi için tar komutu ve birkaç
parametre yeterli olur.





$ ls netscape-4.0.linux-elf.tar.gz

Yukarıdaki dosya önce tar ile arşivlenmiş, ardından gzip ile
sıkıştırılmış. Tek adımda bu iki dosyayı açmak için tar dosyasına x ve f
parametrelerinin dışında z parametresini de ekleyin :





$ tar -zxf netscape-4.0.linux-elf.tar.gz$ ls netscape-4.0.linux-elf

Eğer dosya sıkıştırılırken compress komutu kullanılmışsa z yerine Z
parametresini yazın.





$ ls folder.tar.Z$ tar -Zxf folder.tar.Z$ ls folder

Benzer şekile, bir dosyayı aynı anda hem tar ile arşivlemek, hem de
sıkıştırmak istersek c ve f parametreleri dışında compress ile Z, gzip
ile z parametrelerini girmek yeterlidir. Aşağıda sırayla gn-gopher
dizisinin önce tar ve gzip ile, ardından tar ve compress ile
arşivlenmesi görülüyor.





$ lsgn-gopher/ $ tar -zcf gopher.tgz gn-gopher/$ tar -Zcf gopher.tar.Z
gn-gopher/

4.6 Dizin Tarama

Linux işletim sistemini ilk kurduğunuz anda, yüzlerce dizin altında
binlerce dosyanız olacaktır. find komutu, bu dosyaların arasında tarama
yapabilmek için geliştirilmiştir. Bu komutla sadece dosya isimlerine
değil, dosyanın sahibi, erişim hakları, son erişim tarihi gibi verilere
de ulaşmak mümkündür. find komutunun en sık kullanış şekli şudur :





find -name

dizin-ismi yerine taranacak olan dosyanın bulunduğu dizin ismi yazılır.
-name parametresinden sonra ise aranan dosyanın ismini girin. Burada "*"
ve "?" gibi joker karakterlerini de kullanabilirsiniz. (Bu gibi özel
karakterler hakkında daha geniş bilgi Bash kabuğu konusu altında
bulunabilir)

Aşağıda, find komutunun kullanımına ilişkin birkaç örnek yeralıyor.





$ find . -name "*.html" (bulundugunuz dizinden itibaren sonu .html ile
biten dosyalari arar)$ find /home/halil -name "screen" (/home/halil
dizininden itibaren screen isimli dosyalari arar)

Bu komut, -type d parametresi yardımıyla sadece dizin isimleri arasında
arama yapar.





$ find /usr/ -name "linux" -type d

find komutuna bir alternatif olan locate komutu ile dosyalar çok kısa
bir sürede taranabiliyor. update komutu, her sabah belirli bir saatte
sistemdeki tüm dosya ve dizin isimlerini bir veri tabanına yükler. Daha
sonra bu dosyada yeralan belirli bir dosya veya dizin ismini locate ile
arayabilirsiniz:





# locate pico/usr/bin/pico/usr/man/man1/pico.1.gz

Yukarıdaki komut ile içinde pico kelimesi geçen dosyaları bulduk.

4.7 mtools MSDOS Arabirimi

Linux altından, MS-DOS formatlı disketlere ulaşmayı kolaylaştıran
paketin ismi mtools olarak biliniyor. Bu isim, paketin tüm komutlarının
ilk harfinin "m" olmasından kaynaklanmış. Paketle birlikte gelen çeşitli
yardımcı programlar sayesinde MS-DOS formatlı diskette yeralan dosyalar
listelenebilir, silinebilir, disket formatlanabilir, hatta disketin
kimliği değiştirilebilir.

Son çıkan mtools paketi, 2MB formatlı disketleri de tanıyabiliyor.
Aşağıda, mtools paketinden çıkan bazı komutlar ve örnek kullanımları
gösteriliyor.

mdir : disketin içeriğini görüntüler.





linux:~# mdir a: Volume in drive A is SYSTEM_BT Directory for A:/IO SYS
40566 9-30-93 6:20aMSDOS SYS 38138 9-30-93 6:20aAUTOEXEC BAT 91 3-29-95
10:23aNDD
3-29-95 10:26aCHKLIST MS 81 11-07-96 7:00pVGA_45
3-29-95 10:28aYARDIM
3-29-95 10:17aUTIL
3-29-95 10:17aVIRUS
3-29-95 10:17a 9 File(s) 291328 bytes freelinux:~#

mcopy : Bir dosyayı Linux'tan diskete, disketten Linux'a aktarır.





linux:~# mcopy a:/autoexec.bat .Copying AUTOEXEC.BAT

mdel : DOS dosyasını siler

mformat : Disketi formatlar.

mmd : Disket üzerinde dizin oluşturur.

MSDOS mtools arabirimi aynı zamanda VFAT tipi uzun dosya isimlerini de
ekranda gösterebilir. Eğer dosya ismi, tek bir DOS ismi içine sığmıyorsa
ve 8+3 kuralını bozuyorsa uygun bir kısa isim yaratılır.

Bunun yanında mtools'un 2 Mb'lık disketleri okuyabilme özelliği de
vardır. mtools paketinin konfigürasyon dosyası /etc/mtools.conf'tur. Bu
dosyanın kullanımı için mtools(1) man dosyasından yararlanabilirsiniz.

Linux Sistem Yönetimi

Bir i?letim sistemi, marka ve modeli ne olursa olsun bak?m isteyen bir
araçt?r. Yap?lacak küçük bir hata, veya hatay? gösteren bir i?aretin
gözard? edilmesi, zaten de?erli olan zaman?n bo?a gitmesine neden olur.
Linux da aç?k bir i?letim sistemi oldu?undan, sorumluluk sahibi sistem
yöneticisi taraf?ndan aç?k tutuldu?u süre içinde verimli ve düzgün
çal??mas? için gerekli özen gösterilmelidir. ?nternet üzerinde üzerinde
500 kullan?c? olan , veya ftp.linux.org adresi gibi her hafta onbinlerce
ziyaretçisi olup a??r sorumluluklar yüklenen Linux makinalar? vard?r.
Bunlar?n bir saat boyunca bile kapal? kalmas?, o anda ba?lanmay?
bekleyen pek çok kullan?c?y? ma?dur durumda b?rakacakt?r.

Performans? etkileyen unsurlar?n ba??nda, önlemek pek de elinizde olmasa
da elektrik kesintileri ve makinan?n kapal? oldu?u zamana denk gelen
çekirdek de?i?imleridir. Bu tür donan?msal etkileri bir tarafa
b?rak?rsak sistem yöneticisinin uymas? gereken ve ?nternet etikleri
dedi?imiz davran?? kurallar? vard?r. Bu kurallara öncelikle sistem
sorumlusu uymal? ve kullan?c?lar? da uymaya zorlamal?d?r. Aç?k i?letim
sistemlerinin en büyük sorunlar?ndan biri olan güvenlik konusuna sistem
yöneticisi belirli günler zaman?n?n bir bölümünü ay?rmal?d?r.
Kullan?c?lardan gelebilecek her türlü sald?r?, sisteme onar?lmas? çok
zor olabilecek zararlar verebilir. Bunun için düzenli olarak dosyalar?
kontrol edin ve ?üpheli durumlarda ara?t?rma yapmaktan çekinmeyin. Bu
konuda daha fazla bilgiyi Linux ??letim Sisteminde Güvenlik ba?l???
alt?nda bulabilirsiniz.

Yukar?daki tabloya bakarak i?inizin zor oldu?u kan?s?na kap?lmay?n, zira
tüm bu denetleme mekanizmas?n? basitle?tirebilirsiniz. Yap?lacak tüm
rutin i?leri bir programa yaz?p günün veya haftan?n belirli saatlerinde
bu program? çal??t?r?n ve olabilecek tüm hata mesajlar?n? bir dosyaya
yaz?n. Bu dosyay? bo? bir vakitte inceleyerek program?n ne kadar düzgün
çal??t???n? gözlemleyebilirsiniz. Bunun yan?nda sistem yönetimini zevkli
k?lacak uygulama programlar? da vard?r. Bu uygulama yaz?l?mlar?ndan
baz?lar? o kadar geli?mi?tir ki yapamad?klar? tek i? yemek pi?irmektir.

Yabanc? kaynakl? yay?nlardan Essential System Management (Frisch) ve
Essential System Administration (O'Reilly) bu yönde tavsiye edilebilecek
kitaplar. Piyasada bulunan Türkçe kitaplar?n hiçbirisinde sistem
yönetimine ciddi olarak de?inilmedi?i için Türkçe yay?n bulmak gayet
zor.

5.1 Yetkili Kullan?c? ve Di?er Kullan?c?larla ?li?kiler

Sistemin en büyük sorumlusu root ?ifresini bilen kullan?c?d?r. Yukar?da
da belirtildi?i gibi bu ?ifrenin sorumlulu?u büyüktür. Sistem
yöneticisi, makinadaki kullan?c?lar?n isteklerini ve ?ikayetlerini
yönelttikleri tek merci durumundad?r. Burada kar??l?kl? güven
sözkonusudur, bunu da sistem görevlisi herkese hissettirmelidir. root
kullan?c?s?n?n, ba?kalar?ndan gözünüz gibi saklad???n?z e-posta ve
dosyalar? sizden habersiz okudu?unu ö?renseydiniz tepkiniz ne olurdu ?

root kullan?c?s?n?n sahibinin haberi olmaks?z?n sistem kullan?c?lar?na
ait dosyalar?n yerini ve izinlerini de?i?tirmesi de uygun de?ildir.
Zorda kalsan?z bile, ba?kalar?na ait hiçbir dosyay? silmeyin veya
içeri?ini de?i?tirmeyin. Belki de s?k???k bir durumdan kurtulman?n ba?ka
bir yolu vard?r ?

Temel olarak zaman zaman kullan?c?lar? bilgilendirmek ho? bir davran??
olarak kar??lan?r ve onlar?n Linux'a olan ilgilerini perçinleyebilir.
Örne?in /etc/motd ve /etc/issue dosyalar?na periyodik olarak çekirdek
de?i?imlerini ve eklenen uygulama programlar?n? haber veren birkaç sat?r
ili?tirebilirsiniz. Sistemde aç?lan her kullan?c? hesab?na Linux Çokça
Sorulan Sorular (Linux ÇSS), çe?itli UNIX belgeleri ve ?nternet hakk?nda
bilgilendirici dökümanlar?n?n yerald??? bir dizi e-posta da
yollanabilir. Bu konuda yarat?c?l???n?z? konu?turun.

5.2 Sistem Kurallar?

Kullan?c? hesab? açmadan önce birkaç basit kural? tan?mlay?p
kullan?c?lardan bunlara uymalar?n? istemelisiniz. En basitinden birkaç
kural, bir hesab?n birden fazla ki?i ile kullan?lmamas?, sistemin
güvenli?ini zedeleyecek crack, cops, satan gibi programlar?n di?er
kullan?c?lar?n zarar?na çal??t?r?lmamas? ve sistem kaynaklar?n?n
sorumsuzca tüketilmemesi olarak say?labilir.

Siz, en iyisi yukar?da yeralan kurallar? birkaç madde halinde yaz?n ve
sistemdeki herkesin bu maddelere uyaca??n? taahhüt eden imzas?n? al?n.
Tats?z durumlar?n ç?kmamas? için de önlem almay? ihmal etmeyin.

5.3 Kullan?c? ??lemleri

A?a??da yeralan konularda, kullan?c? hesaplar?n?n aç?lmas? ve
kapat?lmas? anlat?l?yor.

Kullan?c? Hesab? Açmak (adduser)

Kullan?c? hesab? açmak iki yoldan yap?labilir. Birincisi, adduser komutu
yard?m?yla, di?eri de bu komutun yapt??? i?lemleri s?ras?yla elden
yapmak. root olarak sisteme girin ve komutu çal??t?r?n :





# adduserLogin name for new user (8 characters or less) []: mehmetUser
id for mehmet [ defaults to next available]nitial group for mehmet
[users]:Additional groups for mehmet []:mehmet's home directory
[/home/mehmet]:mehmet's shell [/bin/bash]:mehmet's account expiry date
(MM/DD/YY) []:OK, I'm about to make a new account. Here's what you
entered so far:New login name: mehmetNew UID: [?leri available]Initial
group: usersAdditional groups: [none]Home directory: /home/mehmetShell:
/bin/bashExpiry date: [no expiration]This is it... if you want to bail
out, hit Control-C. Otherwise, pressENTER to go ahead and make the
account.Making new account...Changing the user information for
mehmetEnter the new value, or press return for the default Full Name []:
linux kullanicisi Room Number []: Work Phone []: Home Phone []: Other
[]:Changing password for mehmetEnter the new password (minimum of 6,
maximum of 8 characters)Please use a combination of upper and lower case
letters and numbers.New password:Bad password: too simple.Warning: weak
password (enter it again to use it anyway).New password:Re-enter new
passwordassword changed.Done...

Kullan?c?n?n isminin 3 karakterden az, 8 karakterden fazla olmamas?na
özen gösterin. Sistem sizden kullan?c?n?n gerçek ismini, ev dizinini,
(genellikle /home içinde olur), grubunu isteyecektir. adduser komutu,
e?er özel olarak de?i?tirmek istemezseniz her kullan?c?n?n grup
numaras?n? GID = Group ID) 100 olarak tan?mlayacakt?r. Bu gruba kar??l?k
gelen isim (Group Name) users d?r. Kullan?c? kimli?i (UID = User ID)
ise genellikle 500'den sonra gelen ve kullan?lmayan ilk say? olarak
atan?r. E?er UID olarak 0 girerseniz sistemde sizinle beraber bir
süper-kullan?c? daha yaratm?? olursunuz

Sisteme giri?te çal??t?r?lacak olan kabuk için seçimi ister kullan?c?ya
b?rak?n, isterseniz öntan?ml? olarak bash verin. Bash'in sistemdeki tam
patikas?n? (/bin/bash) yazmal?s?n?z. Bu alana sadece kabuk ismi girmek
?art de?ildir.

Yukar?da sistem bizi güçlü bir ?ifre seçmedi?imiz için uyard?. ?ifre
olarak, herkesin kolayca tahmin edemeyece?i zorlukta, fakat kullan?c?n?n
bir yere yazmas?n? önleyici kolayl?kta bir kelime bulun. Kullan?c?,
hesab?n?n aç?lmas?ndan hemen sonra sisteme girecekse ve ?ifresini
de?i?tirecekse k?sa ve kolay bir ?ifre yeterli olacakt?r.

Her ?eyin do?ru oldu?una eminseniz, sorulan soruya "y" ile, de?ilseniz
"n" ile cevap verin. Hemen ard?ndan /etc/skel dizini alt?nda yeralan tüm
dosyalar bu kullan?c?n?n dizinine kopyalanacakt?r. Buraya, her
kullan?c?n?n ev dizinine önceden yüklenmesini istedi?iniz sistem
dosyalar?n? yerle?tirebilirsiniz. Bu andan itibaren yeni kullan?c?
sisteme girebilir.

Sisteme kullan?c? ekleme i?lemini el yordam?yla yapmak isterseniz,
/etc/passwd ve /etc/shadow dosyalar?na birer sat?r eklemelisiniz.
/etc/passwd'de aralar?nda birer ':' karakteri olmak kayd?yla s?rayla
hesap ismi, "x", grup kimli?i, kullan?c? kimli?i, kullan?c? isim ve
soyad?, ev dizini ve kabuk program? yeral?r. /etc/passwd içine bu sat?r?
ekleyin:





ozgur100:502:Misafir Sanatci:/home/ozgur:/bin/bash

/etc/shadow içine ise a?a??daki sat?r? yerle?tirin, tabi di?er sat?rlara
dokunmadan.





ozgur::9990:0:99999:::

Bu sat?rda yeralan ikinci girdi mirkelam kullan?c?s?n?n ?ifresini
belirtiyor. /etc/shadow dosyas?na yaz?lacak olan ?ifreyi önce bo?
b?rak?p, ard?ndan passwd ozgur komutuyla bir ?ifre atay?n.

/etc/shadow dosyas?nda kullan?labilecek parametreler için shadow(5) man
dosyas?na göz gezdirin.

Ard?ndan /home/ozgur dizinini olu?turun. Dizinin grubunu da ayarlay?n.
Çok gerekli olmasa da gelen e-postalar için /var/spool/mail dizininde
bir dosya tan?mlay?n ve /etc/skel içinde yeralan dosyalar? kullan?c?n?n
dizinine kopyalay?n.





# mkdir /home/ozgur# chown -R ozgur.users /home/ozgur# touch
/var/spool/mail/ozgur# chown ozgur.mail /var/spool/mail/ozgur

Yukar?da yaz?lan elle kullan?c? girme i?lemi, shadow kullanan Linux
makinalar? için geçerlidir. Shadow için Güvenlik bölümüne göz at?n.

Kullan?c? Grubu

E?er Linux makinan?z birkaç yo?un görev üstlenmi?se (örne?in www veya
ftp sunucusu olarak kullan?l?yorsa) her bir i?lem için birden fazla grup
tan?mlanabilir. users grubuna ba?l? kalmadan wwwadm veya ftpadm gibi
grup isimleri belirtebilir, bu gruplar? da bir veya birkaç kullan?c?ya
ait olacak ?ekilde de?i?tirebilirsiniz.

users grubunun d???nda birden fazla grup tan?mlanmas?, sistemin
denetlenmesini bir miktar güçle?tirse de sistem güvenli?ini art?r?r.
Baz? kullan?c?lar?n birden fazla grubunun olmas?yla bu kullan?c?lar
rahatl?kla sistemde root kullan?c?s?n?n üstlenmesi gereken i?leri
yapabilirler.

Grup kimli?inin de?i?tirilmesi veya yeni grubun eklenmesi için
/etc/group dosyas? kullan?l?r. Bu dosyaya grubun ismi, numaras?, grup
?ifresi ve gruba ait kullan?c?lar yaz?l?r. Her kullan?c?n?n en az bir
grubu vard?r.

/etc/group dosyas?n?n iki sat?r?nda yeralan parametreler,





root::0:root sys:root,bin,sys,adm

gibidir. S?rayla ":" karakteri ile ayr?lm?? her kolon,



Grup ismi
Grup ?ifresi
Grup numaras?
Gruba ait kullan?c?lar

?eklinde özetlenebilir. ?lk sütun grup ismini belirtir. Grup ismi, ls -l
komutunu i?letince kullan?c? isminin hemen sa??nda görülen kelimedir.
Grup ?ifresi, gruba ait olmayan kullan?c?lar?n dosyalar?na eri?im
sa?lamak için kullan?l?r.

Grup ?ifresi nadiren kullan?l?r. Grup numaras?, kullan?c?n?n ait oldu?u
grubun kar??l???d?r. Son sütunda ise gruba ait kullan?c?lar, her biri
birer virgülle ayr?lm?? olarak yaz?l?r. Kullan?c? sisteme girdi?i zaman
otomatik olarak /etc/passwd dosyas?nda yeralan grup ismi aktif olur, bu
yüzden her kullan?c?n?n ismi /etc/groups dosyas?na yaz?lmaz. Sistem ilk
kuruldu?u anda birkaç grup halihaz?rda zaten vard?r. Örne?in root
grubunun grup numaras? 0'd?r ve pekçok sistem dosyas?n?n sahibidir, bin
grubunun numaras? is 2 olup /usr/bin ve /bin dizinlerindeki ço?u
dosyan?n grubudur.

Hangi grubun (veya tan?mlanm??sa gruplar?n) içinde oldu?unuzu ö?renmek
için groups komutunu kullanabilirsiniz.





$ groups gorkem users

Kullan?c?n?n Hesab?n?n Silinmesi

Bir kullan?c?ya ait hesab? silmek için /etc/passwd dosyas?nda bu
kullan?c?ya ait olan sat?rdaki ?ifre kolonunun ba??na * i?areti koyun.
Bir ?ifrelenmi? bir parolan?n içinde * karakteri olamayaca??ndan bu
kullan?c? bir daha sisteme giremez.

Hesab? tamamen silmek için, kullan?c?n?n ev dizinini ve e-postalar?n?
yedekledikten sonra sistemde kullan?c?ya ait olan dosyalar? (/tmp
alt?nda) ve ev dizinini silin.

/etc/passwd ve /etc/group dosyas?ndan kullan?c?n?n isminin geçti?i
sat?rlar? kald?r?n.

Sistemde kullan?c?ya ait olabilecek tüm dosyalar? da silmeniz
gerekebilir. Bunun için find kullanabilirsiniz.





$ find / -user gorkem -ls -exec rm {} \;

Bu komutu /etc/passwd dosyas?ndan kullan?c? ismine ait olan sat?r?
kald?rmadan önce yapmal?s?n?z.

5.4 Sistemin Yedeklenmesi

Makinan?z?n belirli aral?klarla yedeklenmesi, sistem güvenli?inin bir
parças? say?labilir. Donan?mdan meydana gelen bir hata sonucu veya
yanl??l?kla girilen bir komut, sistemi aç?lamaz hale getirebilir. Ancak
yedekleme ile bu tür kullan?c? hatalar?n?n önüne geçebilirsiniz.
Yedekleme genellikle tüm sistem üzerinde yap?lmaz. Sadece önemli sistem
bilgilerini içeren dizinler yedekleme a?amas?na girmelidir.

Yedekleme üniteleri olarak teyp, disket veya ba?ka diskler
kullan?labilir. Teypler, büyük miktarda yedekleme i?lemleri için ön
plana ç?ksa da birkaç dosyadan olu?an paketlerin korunmas? söz konusu
olacaksa disketler daha pratiktir. ?nternet üzerinde ise ba??ms?z bir
makina, kendi rutin görevi d???nda yerel a?da bulunan makinalar?n
yedeklerini belirli gün ve saatlerde almak üzere programlanabilir.

Sistemde fazla miktarda kullan?c? varsa yedekleme i?lemi ciddi bir
düzene oturtulmal?d?r. Sistemdeki hayati dosyalar örne?in her hafta,
üzerinde kullan?c?lar?n bulunmad??? ak?am saatlerinde yedeklemeye
sokulabilir.

Yedekleme için birkaç yol önerilebilir. Kullan??l? olmas? için
yedeklemeyi yapan program, yedeklenen dosyalar aras?ndaki belirli bir
dosyay? kolayca açabilmelidir. Bunun yan?nda, yedek bilginin de
bozulmas? ihtimali vard?r. Yede?in içindeki tek bayt?n bozulmas?, baz?
durumlarda tüm yede?in çöp y???n? haline gelmesine yol açabilir. Do?ru
yedekleme program?n?n kullan?lmas? bu anda önem kazan?r.

Yedeklenecek olan dizinlerden en önemlileri, sistem konfigürasyon
dosyalar?n?n yerald??? /etc, kullan?c? dizinlerinin yerald??? /home,
baz? X Window dosyalar?n?n bulundu?u /usr/X11/lib/X11 dizini alt?ndaki
baz? dosya ve dizinler, /usr ve /usr/local dizinde yeralan baz? dizin ve
dosyalar ile /root dizinidir. ?art olmasa da yedekleme için yeriniz
bolsa /tmp dizinini de koyabilirsiniz.

Elektronik postalar? ( /var/spool/mail) da unutmamak gerekir. Yoksa, çok
me?hur olan "e-mey?l?m cyber-space'de kayboldu" cümlesini s?kça duymaya
ba?lars?n?z.

A?a??daki komut, /usr ve /home dizinlerini diskete yedekler.





$ tar cvMf /dev/fd0 /usr /home

tar komutununa verilen M parametresi yard?m?yla bir disket doldu?u zaman
ba?ka bir diskete devam etmenizi sa?lar. Dizinleri s?k??t?rarak atmak
için z seçene?ini vermek yeterli olur. S?k??t?rarak yedekleme disket ya
da teyp'te yer kazand?racakt?r, ancak hata oldu?unda verilerin
kurtar?lmas? daha zor olacakt?r. Açmak için





$ tar xf /dev/fd0

komutu yeterlidir. S?k??t?r?larak diskete at?lan yedekler için açarken
de "z" kullan?n. Disketleri s?ra ile numaraland?rmay? ihmal etmeyin,
yoksa bir disketten fazla yer kaplayan ar?ivleri açamazd?n?z.

Linux'ta gerek SCSI, gerek floppy teyp deste?i vard?r. Özellikle çok
veri yedekleyecekseniz teypler kaç?n?lmaz olur. Teyplere yedek al?rken
de yukar?daki floppy orneklerindeki gibi tar kullanabilirsiniz. tar'?n
yan? s?ra s?kça kullan?lan yedekleme komutlar? aras?nda dump ve restore,
cpio ve dd gösterilebilir. Linux'ta ilk SCSI teyp sürücüye /dev/st0,
ikinciye /dev/st1 ... kullanarak, PC'lerde s?kça kullan?lan ``floppy
teyp''lere de /dev/ftape üzerinden eri?ebilirsiniz. Piyasada bulaca??n?z
ortalama floppy teyplerin kapasiteleri 120M, 4mm SCSI teyplerin 4G, 8mm
SCSI teyplerin ise 7G kadar olacakt?r. Teybin kapasitesi kulland???n?z
sürücünün yetene?ine ve teybinizin uzunlu?una göre de?i?ir. Örnek
olarak, bütün sistemin tar kullanarak ilk SCSI teybe yedeklemek için,





# tar cvf /dev/st0 /

Bir TCP/IP a??n?z varsa, ve birden fazla Linux ya da UNIX makinas?
kullan?yorsan?z, tek bir teyp sürücü ile bütün makinalar?n?z?n, hatta
Windows makinalar?n?z?n bile (Linux'un yard?m?yla) yede?ini
alabilirsiniz. Bu i? için amanda gibi daha özelle?mi? ve yedekleme
i?lemini otomatikle?tiren bir program kullanabilece?iniz gibi, GNU
tar'dan da yararlanabilirsiniz. Örne?in tar ile, cclub.metu.edu.tr
makinas?ndan, linux.org.tr makinas?ndaki floppy teybe yedek almak için,





cclub:~# tar cvf linux.org.tr:/dev/ftape /home

yukar?daki komutun çal??mas? için linux.org.tr makinas?n?n root'unun
.rhosts dosyas?nda cclub makinas?n?n root'una izin verilmi? olmas?
gerekir. Bu i?lem güvenlik için sak?ncal? oldu?undan, bu i? için özel
bir kullan?c? açmak gibi bir yönteme ba?vurulabilir. Örne?in
linux.org.tr'da yedek adl? bir kullan?c? açt???m?z? dü?ünelim. Bu
durumda yukar?daki komutu,





cclub:~# tar cvf yedek@linux.org.tr:/dev/ftape /home

?eklinde yazabiliriz.

5.5 Sistemin Güncellenmesi

Tekrar Linux yüklenecek olan makina üzerinde halihaz?rda Linux
bulunmas?n?n yararlar? oldu?u gibi baz? sak?ncalar? vard?r. ?lk olarak
yararlar?na de?inmek gerekirse, yap?lacak asl?nda sadece i?letim
sisteminin bulundu?u bölümü de?i?tirmektir. Takas alan?n?n ayr?lmas?,
kullan?c? alan?n?n ayr?lmas? gibi i?lemler bu durumda önceden yap?lm??
oluyorlar. Ancak yeni i?letim sisteminin yüklenmesinin baz? zararlar? da
var.

Her?eyden önce çal??t??? bilinen bir i?letim sistemi yenisi ile
de?i?tiriliyor. Gerçekten bunu gerektirecek bir sebep olmad?kça bu tür
güncellemelerden kaç?n?lmas? veya en aza indirilmesi gerekir. Yeni bir
sistem, yeni bilinmeyenler ve az da olsa bile çal??mama riski
getirecektir.

E?er sistem üzerinde belirli hizmetler veriliyorsa o hizmetlere ili?kin
verilerin bu güncelleme esnas?nda yok olmamas?na dikkat edilmeli. Mesela
makina bir web sunucu olarak kullan?l?yorsa web dosyalar?n?n bir
?ekilde yeni sisteme aktar?lmas? gerekecektir .

Benzer bir ?ekilde makinaya ait tan?mlar?n (/etc) ve standart da??t?m
d???nda yüklenmi? paketlerin önceden yedeklenmesi gerekir. Yoksa her?eye
yeniden ba?lamak gerekebilir.

Güncelleme için iki yöntem akla gelebilir, do?rudan yeni sistemi
eskisinin üzerine bindirmek veya eskisini silerek yeniden yüklemek.
Slackware sürümü için en sa?l?kl?s? eski sistemi silmektir. Çünkü
de?i?ik da??t?mlarda dosya da??l?m? farkl?l?klar göstere bilmektedir.
Bunun sonucunda baz? dosyalar birden fazla yerde gözükebilmektedirler.
Bir di?er sak?nca ise setup yaz?l?m?n?n bazen bu durumda ?a??rabilmesi
ve hata vermesi. Baz? ticari Linux sürümleri (Red-Hat, Debian, Caldera
gibi) eski sürümü silmeye gerek b?rakmadan sistemi güncelleme özelli?ine
sahipler.

Güncellemeniz gerekebilecek dizinler, /var/spool/mail, kullan?c?
dizinleri (root dahil), /usr alt?nda gerekli dizinler,/var/adm/ ve /etc
olarak say?labilir. Bazen /etc içinde yer alan dosyalar?n yeri veya
?ekli de?i?mi? olabilir. Onun için en güvenlisi teker teker dosyalar?
inceleyip kopyalamakt?r. Belirli dosyalar? yeni sistemi kurduktan sonra
hemen kopyalayabilirsiniz :





/etc/group/etc/printcap /etc/hosts ...

Daha önce shadow kullanmayan bir sistemden shadow sistemine
geçiyorsan?z, /etc/passwd ve /etc/shadow dosyalar?nda gerekli
de?i?iklikleri yapmadan yeni yerine kopyalamay?n.

Ayr?ca ne olur ne olmaz diye çal??t???n? bildi?iniz bir çekirde?i de
yede?e almay? ihmal etmeyin.

5.6 Çekirde?in Derlenmesi

Bu bölümde, çekirde?in konfigürasyonu ve derlenmesi için gerekli
bilgiler vard?r. Çekirdek derleme uzun ve zahmetli bir i?lemdir. Derleme
a?amas?n? en k?sa zamanda ve en uygun yoldan gerçekle?tirmek gerekir.
Derleme i?lemi, kullan?c?n?n önüne kafas?n? kar??t?racak kadar çok
seçenek sunar.

Nedir bu çekirdek? Genel anlamda çekirdek, yaz?l?m?n ve donan?m?n
aras?nda bekleyerek ileti?imi sa?layan bir arabirimdir. Çal??an tüm
programlar?n ve süreçlerin haf?za ile olan ili?kilerini düzenler.
??lemcinin gücünün tüm bu programlar aras?nda adil bir ?ekilde
da??t?m?n? üzerine al?r. Bu i?lemleri kullan?c?n?n haberi olmadan her an
durmaks?z?n yapar.

Çekirdek kaynak dosyalar? diskte hat?r? say?l?r bir alan tutar. Örne?in
sürüm 2.0.20 yakla??k 6Mb disk alan? kaplar. Aç?ld??? zaman ise toplam
kaplad??? alan 24 Mb olur. Derleme a?amas?ndan sonra bu rakam 30 Mb'yi
geçer. Her eklenen ayg?t sürücü deste?i bir miktar daha yer al?r.

Kulland???n?z sisteme göre çekirde?in derlenme süresi de?i?kenlik
gösterir. 12 Mb 486DX4/100 makinas?nda, 5 dosya sistemi deste?i, a?
deste?i ve ses kart? sürücüsü ile yakla??k 30 dakika sürer. Ayn?
konfigürasyonu içeren çekirde?in derlenmesi ise daha güçsüz bir makina
olan 8Mb 386DX/40 alt?nda 1.5 saati bulur. Derlerken gidip çay?n?z?
için, biraz televizyon seyredin. Makinaniz 386 ise bir banyo al?p d??ar?
ç?k?n, al??veri? yap?n. Çok ümitsiz bir durumdaysan?z, yap?lacak en iyi
?ey en yak?n bilgisayar sat?c?s?na u?rayarak yeni fiyatlar? sormak :-)

Çekirdek kaynak kodu , ODTÜ ftp ar?ivindeki adresinden veya
tsx-11.mit.edu adresinin yans?s?n? tutan herhangi bir adresten
al?nabilir. Bu dizin alt?ndaki Linux sürümlerinin bir tanesini (v1.2,
v2.0, v2.1 gibi) seçtikten sonra alt?ndaki dosyay? alabilirsiniz.
Dosyan?n ismi linux-x.y.z.tar.gz yap?s?ndad?r.

A?a??daki örnekte ODTÜ ftp ar?ivinden 2.0.20 sürümünün al?n???
gösterilmektedir:





$ ftp ftp.metu.edu.trConnected to ephesus.cc.metu.edu.tr.220-220-Welcome
to METU Ftp Site !220-220-All logins and transfers are logged with your
hostname.220-If you do not agree with this policy, please cancel
now.220-220 ephesus FTP server (Version wu-2.4(5) Wed Jan 10 18:06:56
EET 1996) ready.Name (ftp.metu.edu.tr:gorkem): ftp331 Guest login ok,
send your complete e-mail address as
password.Password:230-##################################################
########################230-## Welcome to the Middle East Technical
University Ftp Archive
##230-##################################################
########################230-230-230-Hello ftp@compclup.ceng.metu.edu.tr
!230-You are the 19. anonymous user. 230-Maximum number of users
allowed is 100.230-Local Time is Tue Nov 5 1241 1996.230-230-Mirrored
sites are placed under the directory /pub230-This archive is maintained
by ftp.metu.edu.tr" class="postlink" target="_blank" rel="nofollow">ftpload@ftp.metu.edu.tr230-You
can reach this archive via FSP at port 21.230-230-You can reach public
directories via "cd dirname" 230-command independent of your current
location; 230-e.g. "cd linux" instead of "cd /pub/linux"230-230 Guest
login ok, access restrictions apply.ftp> cd
/pub/linux/tsx/sources/system/250-Please read the file README250- it was
last modified on Mon Sep 16 11:36:00 1996 - 50 days ago250 CWD command
successful.ftp> dir200 PORT command successful.150 Opening ASCII mode
data connection for /bin/ls.total 66-rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 36981
Sep 16 12:36 CREDITSdrwxr-xr-x 3 ftpload ftp-adm 512 Oct 13 15:59
Historic-rw-r--r-- 1 ftpload ftp-adm 12056 Sep 16 12:36 READMEdrwxr-xr-x
2 ftpload ftp-adm 512 Oct 14 11:47 SillySoundsdrwxr-xr-x 2 ftpload
ftp-adm 512 Oct 13 18:17 testingdrwxr-xr-x 2 ftpload ftp-adm 512 Oct 14
11:47 v1.0drwxr-xr-x 2 ftpload ftp-adm 2048 Oct 31 21:55 v1.1drwxr-xr-x 2
ftpload ftp-adm 1024 Jun 25 11:34 v1.2drwxr-xr-x 2 ftpload ftp-adm 6656
Sep 27 04:24 v1.3drwxr-xr-x 2 ftpload ftp-adm 1536 Nov 2 00:05
v2.0drwxr-xr-x 2 ftpload ftp-adm 512 Nov 2 21:33 v2.1226 Transfer
complete.ftp> cd v2.0250 CWD command successful.ftp> bin200 Type
set to I.ftp> dir linux*200 PORT command successful.150 Opening ASCII
mode data connection for /bin/ls.total 141009-rw-r--r-- 1 ftpload
ftp-adm 5859566 Jul 3 11:22 linux-2.0.1.tar.gz-rw-r--r-- 1 ftpload
ftp-adm 5940281 Jul 27 06:39 linux-2.0.10.tar.gz-rw-r--r-- 1 ftpload
ftp-adm 5952403 Aug 5 03:01 linux-2.0.11.tar.gz-rw-r--r-- 1 ftpload
ftp-adm 5954278 Aug 9 12:53 linux-2.0.12.tar.gz-rw-r--r-- 1 ftpload
ftp-adm 5981780 Aug 16 06:19 linux-2.0.13.tar.gz-rw-r--r-- 1 ftpload
ftp-adm 5984960 Aug 20 11:52 linux-2.0.14.tar.gz-rw-r--r-- 1 ftpload
ftp-adm 5986368 Aug 25 06:20 linux-2.0.15.tar.gz-rw-r--r-- 1 ftpload
ftp-adm 5990228 Aug 31 14:03 linux-2.0.16.tar.gz-rw-r--r-- 1 ftpload
ftp-adm 5991606 Sep 2 06:37 linux-2.0.17.tar.gz-rw-r--r-- 1 ftpload
ftp-adm 5993351 Sep 5 10:38 linux-2.0.18.tar.gz-rw-r--r-- 1 ftpload
ftp-adm 5997342 Sep 11 10:21 linux-2.0.19.tar.gz-rw-r--r-- 1 ftpload
ftp-adm 5861789 Jul 5 12:09 linux-2.0.2.tar.gz-rw-r--r-- 1 ftpload
ftp-adm 5997693 Sep 13 08:53 linux-2.0.20.tar.gz-rw-r--r-- 1 ftpload
ftp-adm 5999162 Sep 20 09:51 linux-2.0.21.tar.gz-rw-r--r-- 1 ftpload
ftp-adm 6009488 Oct 8 13:02 linux-2.0.22.tar.gz-rw-r--r-- 1 ftpload
ftp-adm 6010694 Oct 18 08:20 linux-2.0.23.tar.gz-rw-r--r-- 1 ftpload
ftp-adm 5931967 Jul 6 07:53 linux-2.0.3.tar.gz-rw-r--r-- 1 ftpload
ftp-adm 5926911 Jul 8 08:48 linux-2.0.4.tar.gz-rw-r--r-- 1 ftpload
ftp-adm 5927899 Jul 10 08:23 linux-2.0.5.tar.gz-rw-r--r-- 1 ftpload
ftp-adm 5929807 Jul 12 07:22 linux-2.0.6.tar.gz-rw-r--r-- 1 ftpload
ftp-adm 5931378 Jul 15 07:38 linux-2.0.7.tar.gz-rw-r--r-- 1 ftpload
ftp-adm 5936467 Jul 20 02:52 linux-2.0.8.tar.gz-rw-r--r-- 1 ftpload
ftp-adm 5939510 Jul 26 04:09 linux-2.0.9.tar.gz-rw-r--r-- 1 ftpload
ftp-adm 5843677 Jun 9 23:36 linux-2.0.tar.gz226 Transfer
complete.ftp> get linux-2.0.20.tar.gz200 PORT command successful.150
Opening BINARY mode data connection for linux-2.0.20.tar.gz (5997693
bytes).226 Transfer complete.5997693 bytes received in 136 secs (43
Kbytes/sec)ftp> quit221 Goodbye.

Sisteme root olarak giri? yap?n ve /usr/src dizinine geçin. Linux'un
kurulmas? a?amas?nda çekirdekleri de kurmu? iseniz bu dizinde 'linux'
isminde ve eski çekirde?in kaynak kodlar?n? kapsayan bir alt dizin
göreceksiniz. Genellikle her kullan?c?n?n yapt???, bu dizinin ismini o
an çal??an çekirde?in sürümüne göre de?i?tirmektir. Çekirdek sürümünü
bulmak için ise uname -r komutunu kullanabilirsiniz.





$ uname -r 2.0.23

Bu komuttan çekirde?in 2.0.23 sürümü oldu?unu anlayabiliriz.

Çekirdek kodunu içeren paketi açmadan önce /usr/src dizinine kopyalay?n,
ve açmadan önce bu dizinde 'linux' isimli bir dizinin olmad???na emin
olun. ?imdi /usr/src içinde iken s?k??t?r?lm?? çekirdek kodunu 'tar'
komutu yard?m?yla aç?n.





# tar -zxf linux-x.y.z.tar.gz

Komutun i?letimi bitince 'linux' dizini olu?ur. ?lk defa derleme i?lemi
yapacaksan?z a?a??daki komutlar? s?ras?yla yaz?n.





# cd /usr/include # rm -rf asm linux scsi # ln -s
/usr/src/linux/include/asm-i386 asm # ln -s /usr/src/linux/include/linux
linux # ln -s /usr/src/linux/include/scsi scsi # cd /usr/src/linux #
make mrproper

Çekirdek Konfigürasyonu

/usr/src/linux dizini altinda iken make config yaz?n. Bu komut, bir
konfigürasyon dosyas? yaratmak amac?yla sorular sorar.

Kar??n?za ç?kan sorulara 'y' (evet) veya 'n' (hay?r) ile cevap vermeniz
gerekir. Baz? ayg?t sürücülerde 'm' seçene?i de olabilir. Bunun anlam?,
sistem o program? modül olarak derleyecek ve çekirde?e dahil etmeyecek
demektir. Kullan?c? derleme a?amas?ndan sonra istedi?i zaman bu modülü
çekirde?e dahil edebilir, i?ini bitirdikten sonra da ç?karabilir.

2.0.x ve daha yukar? sürümlerde '?' tu?una basmakla daha ayr?nt?l? bilgi
alabilirsiniz. A?a??da baz? konfigürasyon parametreleri verilmi?tir.



Matematik i?lemci emülasyonu (Kernel math emulation)
Kulland???n?z makinan?n i?lemcisi yard?mc? matematik i?lemcisine sahip
de?ilse (486SX, 386SX veya daha dü?ük makinalar) bu seçene?e evet
cevab?n? vermelisiniz.

Normal (MFM/RLL) disk ve IDE disk/cdrom deste?i (Normal disk and IDE
disk/cdrom support)
Hemen herkesin kulland??? PC sabit disklerinin standart olmas? sebebiyle
bu seçenege 'y' cevab? verilebilir. Daha ileride SCSI sabit disk ve
cdrom deste?i de sorulacakt?r. Ard?ndan gelecek olan 'old disks-only' ve
'new IDE' sürücülerinden birini seçerken, aralar?ndaki fark?n ilkinde
tek arabirim üzerinden iki adet diski desteklemesi, di?erinde ise ikinci
arabirim ile birlikte IDE/ATAPI cdrom'lar? desteklemesidir.

A? deste?i (Networking support)
Makinan?z herhangi bir a? üzerinde ise (?nternet gibi), veya ?nternet'e
ba?lanmak için SLIP, PPP gibi programlar? kullanmak istiyorsan?z bu
bölüme 'y' cevab? vermelisiniz. Fakat, a? üzerinde olmasan?z bile her
geçen gün yeni yeni uygulama programlar?n?n ve paketlerin a? deste?ine
ihtiyac? oldu?unu dü?ünürsek (X Window gibi) bu bölüme 'y' cevab?
vermeniz ?art görünüyor.

En fazla 16Mb haf?za (Limit memory to low 16Mb)
Baz? hatal? 386 DMA denetleyicileri haf?zan?n 16Mb'tan yüksek
bölümlerine ula?amazlar. Çok nadir görülen bu durum makinan?zda varsa bu
seçene?i 'y' ile geçin.

System V IPC (System V IPC):
IPC (Interprocess Communication) deste?i verir. Baz? Perl programlar? ve
oyunlar (DOOM gibi) bu seçenek olmadan çal??amazlar. Bu durumda ne
yapt???n?z? iyi bilmiyorsan?z bu seçene?e 'y' -evet- cevab? verin.

??lemci tipi (386, 486, Pentium, PPro):
Burada, çekirde?inizi hangi tür makina için derliyorsan?z, o makinan?n
tipini giriniz.

SCSI deste?i (SCSI Support):
SCSI ayg?tlar?n?z var ise bu seçenek için 'evet' deyin. Daha sonra da
kar??n?za gelecek SCSI ayg?tlar aras?ndan size uygun olanlar? al?n.

A? kart? deste?i (Network Device Support):
A?a ba?lanmak için bir kart kullanacaksan?z veya SLIP, PPP ba?lant?lar?,
ya da paralel port üzerinden yapaca??n?z her türlü i?lemler için bu
seçene?i i?aretleyin. Ard?ndan ekrana gelen kart tiplerinden uygun
olanlar?n? seçin.

Dosya sistemleri (Filesystems):
Burada, a?a??daki dosya sistemlerinden kullanmak istediklerinizi
seçebilirsiniz.



minix: Yeni da??t?mlar , artik tarih olmaya ba?layan bu dosya sistemini
desteklememekte. Baz? kurtarma disketleri yaratmak için daha yayg?n,
fakat daha az kararl? olan ext2 dosya sistemine tercih edilirler.
Extended file system (ext): Bu da art?k kullan?m? olmayan bir dosya
sistemi. Deste?ini ekleyip eklememek size kalm??.
Second extended file system (ext2): Linux'un kulland??? en önemli dosya
sistemi. Al?nmas? ?art.
xiafs: Art?k kullan?lm?yor.
msdos: Sabit diskinizde DOS bölümü varsa, ya da DOS disketi kullanmak
istiyorsan?z, al?n.
umsdos: MS-DOS dosya sistemine baz? yenilikler (uzun dosya isimleri
gibi) getirilerek olu?turulan bir teknoloji. MS-DOS deste?i almad?ysan?z
buna da gerek yok.
proc: Bu asl?nda gerçek bir dosya sistemi de?il, çekirdek görüntüsüdür.
`y' cevab?n? vermezseniz ileride ba??n?z çok a?r?r.
NFS: Linux makinaniz bir a? üzerinde kurulu iken a? üzerindeki di?er
makinalar?n dosya sistemlerini kullanabilmenizi sa?lar.
ISO9660: CD-ROM sürücünüzü Linux alt?nda kullanabilmek için 'y' cevab?
verin.
OS/2 HPFS: OS/2 dosya sistemlerini okuyabilmek için 'y' cevab? verin.
System V: Bir UN*X sürümü olan System V makinalar?n?n dosya sistemleri
üzerinde çal??abilmeyi sa?lar.

Karakter ayg?tlar (Character devices):
Bu bölümde yaz?c?, fare ve baz? teyp yedekleme sürücüleri gibi karakter
ayg?tlar? (ileti?imini karakter karakter sa?layan ayg?tlar) için
sürücüleri ekleyebilirsiniz.

Ses kart? (Sound Card Support):
Linux'un ses kapasitesini "duyabilmek" için bu deste?i ekleyin.

Çekirdek i?lemleri (Kernel Hacking):
Çekirdekten do?an hatalar?n bulunmas?n? kolayla?t?ran bu seçenek,
programc?lara yönelik.



Tüm bu i?lemlerin ard?ndan make config komutunun görevi bitmi? olur.

Temizlik

Fazla dosyalar? temizlemek, gerekli olan dosyalar?n da yerinde olup
olmad???n? kontrol etmek için , s?ras?yla





# make dep # make clean

yaz?n. Ard?ndan tüm nesne dosyalar? ve eski sürümden arta kalan dosyalar
silinecektir. Bu ad?m? es geçmemelisiniz.

Temizlik i?leminden sonra,





# make zImage , veya # make zdisk

yaz?n. E?er bir ki?isel bilgisayarda çal???yorsan?z, ilk seçenekte
çekirdek derlenip /usr/src/linux/arch/i386/boot dizini alt?na zImage
ad?yla yerle?tirilecektir. Buraya yerle?tirilmeden önce yerden kazanmak
için çekirdek s?k??t?r?l?r. Di?er durumda ise yeni çekirdek sabit disk
yerine A: disket sürücüsüne yaz?l?r. Disket üzerine yazman?n bir
avantaj?, kararl? olmayan ve sistemi açmayan çekirdek ile kar??la??lmas?
halinde, sistemi sabit disk üzerindeki eski çekirdekten açabilme imkan?
b?rakmas?d?r.

Çekirde?in Kurulmas?

LILO, bilgisayar?n aç?l??? an?nda çekirdek ile ilgili düzenlemeleri
okur, buna göre hangi çekirdekten açmas? gerekti?ini anlar.
Konfigürasyon dosyas? biraz karma??k olmas?na ra?men kullan?m a?amas?nda
büyük yararlar sa?lar. /etc/lilo.conf dosyas?n?n içinde gerekli olan
kurulum bilgileri vard?r. Bu dosyan?n bir bölüm a?a??da görülüyor.





image = /vmlinuz label = linux root = /dev/hda1 other = /dev/hda1 label =
dos table = /dev/hda

image = ibaresi kurulu olan çekirde?e i?aret eder. Ço?u kullan?c? bu
k?sma vmlinuz yazar. label = bölümünde hangi i?letim sistemi veya
çekirdek sürümünun aç?l??ta kullan?laca?? yaz?l?r. Hemen alt?ndaki root
bölümünde ise label = k?sm?nda seçilen i?letim sisteminin hiyerar?ik
s?rada en üst dizin yap?s? yaz?l?r. Eski çekirde?in bir yede?ini al?n ve
yeni derledi?iniz çekirde?i image = sat?r?nda belirtilen yere
kopyalay?n.





# cp zImage /vmlinuz

?imdi LILO program?n? çal??t?r?n. Komut sat?r?nda lilo yazmak
yeterlidir. `*' karakteri, çal??t?r?lacak ilk çekirde?i veya sistemi
gösterir.





# lilo Added linux * Added dos

LILO ve konfigürasyonu hakk?nda , daha fazla bilgi LILO-NASIL
çevirisinden al?nabilir.

Yeni bir çekirde?i derledikten sonra LILO üzerinden ekleme yapmak ve
aç?l?? an?nda kullanmak için /etc/lilo.conf dosyas?ndaki





image = /vmlinuz label = Linux root = /dev/hda1

sat?rlar?n?n kopyas?n? ç?kar?n, image , label ve root yerine s?ras?yla
yeni derlenen çekirde?in sabit disk üzerindeki yerini, ismini ve Linux
i?letim sisteminizin kök dizinini yaz?n. Bunlara ek olarak, aç?l??
an?nda bekleme sa?lamak ve seçim yapabilmek için konfigürasyon
dosyas?n?n ba??na delay = xxx ekleyebilirsiniz. xxx say?s?, gecikme
zaman? saniyenin onda biri olarak verilir. Bu sayede aç?l?? an?nda ,
örne?in shift tu?una bas?larak istenen çekirde?in ismi (label =
sat?r?nda yaz?lan isim) seçilir ve çal??t?r?l?r.

Çekirde?in Yamanmas? (patch)

Çekirde?in her yeni sürümüyle birlikte bir önceki sürümünun yamas? da
gelir. Yamay? uygulamak, tüm çekirde?in tekrar derlenmesinden daha
kolayd?r. Örnek olarak, elinizde 2.0.10 çekirde?i var ve ftp adresinde
2.0.11 sürümü bekliyor. Halihaz?rdaki çekirde?i 2.0.11 sürümüne
yükseltelim:

Yamay? önce /usr/src dizinine kopyalay?n. Bu dizin alt?nda iken





# zcat patch-2.0.11.gz | patch -p0

veya e?er s?k??t?r?lm?? de?ilse





# patch -p0 < patch-2.0.11

yaz?n. Bu komutun ard?ndan sat?rlar ekrandan kaymaya ba?layacak ve yama
i?lemi tamamlanacakt?r. Sat?rlar bazen o kadar h?zl? kayar ki neler
yazd???n? bile göremeyebilirsiniz. Yaman?n ba?ar?l? bir ?ekilde
tamamland???ndan emin olmak amac?yla, /usr/src/linux dizini alt?nda .rej
uzant?l? dosyalara bak?n.





# find . -name '*.rej' -print

Komut, .rej uzant?l? dosyalar bulursa yama i?lemi tamamlanamam??
demektir. E?er yama i?lemi tamamlan?rsa, s?ras?yla





# make clean # make config # make dep

komutlar?n? yaz?n. Bu komutlarla ilgili detayl? bilgi önceki konuda
anlat?lm??t?r.

patch komutunun alabildi?i baz? seçenekler vard?r. patch -s komutu
olu?abilecek tüm hata mesajlar?n? ekrana yazar. Di?er yama seçenekleri
man patch yazarak görülebilir.

Birkaç yaman?n ard?ndan, .orig uzant?l? dosyalar etrafta dola?maya
ba?lar. Bu dosyalar gereksizdir, büyük yer kaplad?klar? için silinmeleri
gerekir. A?a??daki komut yard?m?yla /usr/src/linux dizini alt?nda .orig
uzant?l? dosyalar? silebilirsiniz.





# find /usr/src/linux -name '*.orig' -exec rm -f {} ';'

Ç?kabilecek Sorunlar

Eger rutin bir çekirdek güncellemesinden sonra yeni çekirde?iniz
gerçekten garip ?eyler yap?yorsa, büyük ihtimalle yeni çekirde?inizi
derlemeden önce "make clean" komutunu kullanmay? unutmu?sunuzdur.

E?er çekirdek çok fazla haf?za harc?yorsa, çok büyükse, veya yeni
786DX6/440 makinan?zda bile derlenmesi sonsuza kadar sürüyorsa, büyük
ihtimalle ayarlanm?? bir çok gereksiz parça (ayg?t sürücüleri, dosya
sistemleri, vb.) vard?r. Büyük çekirdeklerin en belirgin özelli?i
sürekli haf?zadan diske ve diskten haf?zaya takas yapmalar?d?r.

Çekirde?inizin ne kadar haf?za kulland???n? makinan?n toplam
haf?zas?ndan /proc/meminfo dosyas?ndaki total mem de?erini ç?kararak
veya free komutunun ç?kt?s?ndan ö?renebilirsiniz. Ayr?ca dmesg komutunu
kullanarak (veya çekirdek kay?t dosyas?na bakarak) da bu de?ere
ula?abilirsiniz.





Memory: 15124k/16384k available (552k kernel code, 384k reserved, 324k
data)

LILO'yu çal???t?rmay? unuttunuz, veya sistem hiç aç?lm?yorsa bu durumda
yapaca??n?z en iyi ?ey disketten aç?l?? yapmak ve daha sonra aç?l??
yapabilen ba?ka bir disket haz?rlamakt?r.

E?er eski çekirdek 1.2.X ve daha dü?ükse ve bunu 2.0.x sürümüne
yükseltmek istiyorsan?z, 2.0.x çekirdek kurulumunda getirilen baz?
de?i?iklikler sorun ç?kartabilir. /usr/src/linux/Documentation/Changes
dosyas?nda yapman?z gereken de?i?klik listesi vard?r. gcc, libc gibi
birkaç paketi yeniden kurman?z gerekebilir.

Ayn? anda birkaç çekirdek kaynak kodunu sistemde bulundurmay?
dü?ünüyorsan?z, izlenecek en güvenilir yol, her birine
/usr/src/linux-x.y.z ismini vermektir (x.y.z halihaz?rdaki çekirdek
sürümünü gösterir). Ard?ndan sembolik bir ba?lant? yard?m?yla
istedi?iniz kaynak dizinini seçebilirsiniz, örne?in





# ln -sf linux-2.0.2 /usr/src/linux

komutu, linux-2.0.2 dizinini aktif hale getirir. Art?k kaynak
dosyalar?n?n bulundu?u yer linux-2.0.2 dizinidir.

5.7 Modüller (Yüklenebilir Çekirdek Parçalar?)

Linux i?letim sistemi çekirde?inin boyu genellikle 400-600Kb
aras?ndad?r. Hantal çekirdeklerde bu say? 800Kb'lara kadar ç?kabilir.
Çekirde?in boyunun büyümesi, sistemin performans?n? olumsuz yönde
etkiler. Özellikle bilgisiz kullan?c?lar?n gerekli gereksiz tüm deste?i
çekirde?e yüklemesi s?kça görülür. Bunun önüne geçmek de deneyim ister.

Linux'a özgü özelliklerden birisi modüllerdir (yüklenebilir çekirdek
parçalar?). Modüller sayesinde nadiren gerekli duyulan bir çekirdek
parças? sadece gerekti?i zaman çekirde?e eklenir. Örne?in Java
programlar?n? her zaman çal??t?rmak istemiyorsan?z, bu deste?i modül
olarak derleyip bir kenara koyars?n?z. Ne zaman bir Java program?
çal??t?r?lacaksa bu modül haf?zaya yüklenecektir.

Bir modül, çekirde?in derleme a?amas?nda `M' parametresiyle tan?mlan?r.
Her deste?in modülü henüz geli?tirilmemi? olmas?na ra?men bu say? gün
geçtikçe artmaktad?r. ?lginizi çekebilecek modüller aras?nda disket
deste?i, yaz?c? deste?i, minix dosya sistemi deste?i veya SCSI ayg?t
sürücü deste?i say?labilir.

Bir modülü derledikten sonra modüle ait dosya /lib/modules dizini
alt?nda yeral?r. Burada istenilen bir modül





# insmod modul-ismi

komutuyla çekirde?e eklenir. Modülü haf?zadan ç?karmak için





# rmmod modul-ismi

yaz?n. Haf?zadaki modüllerin bir listesini görebilmek için de lsmod
komutu kullan?labilir.

kerneld komutu, arkaplanda çal??arak gerekli olan modülleri an?nda
yükler. Bu sayede çekirde?e eklemek için insmod komutuna gerek kalmaz.
Ayr?ca belirli bir süre içinde kullan?lmayan modülleri de çekirdekten
atar.

5.8 Yeni Yaz?l?mlar?n Yüklenmesi

Linux i?letim sistemi, benzerlerine nazaran çok büyük bir h?zla
geni?liyor. Her an yeni bir program, yeni bir yaz?l?m piyasaya ç?k?yor
ve bunlar? takip etmek de gittikçe zorla??yor. Bir ftp adresini kontrol
ettikten iki gün sonra tekrar bak?yorsunuz ki üç-be? yeni yaz?l?m
gelivermi?.

Tabi ki her an her program? makinan?za indirip açmak zorunda de?ilsiniz.
Buna ne zaman?n?z, ne de sabit diskiniz yeter (Linux'un sunsite ar?ivi
20GB'tan fazla yer kapl?yor!). Öyleyse tespih çeker gibi program
indirmek veya varolan yaz?l?mlar? güncellemek komik olur. Sadece gereken
zamanda gereken dosyalar? makinan?za kurmal? veya güncellemelisiniz.

Bu i?lem çekirdek için de geçerlidir. Baz? çekirdek fanatikleri
çekirde?i ç?kt??? anda makinalar?na indirir ve derlerler. Linux'a çok
önemli bir fonksiyon kazand?rmayacaksa her an çekirdek derlemek hem
zaman kayb? olur, hem de derleme esnas?nda sistemi yava?latarak di?er
kullan?c?lar? k?zd?r?r.

Kurmak istedi?iniz ve ftp adresinden bulup getirilen dosya çok büyük
ihtimalle tar ve gzip ile ar?ivlenip s?k??t?r?lm??t?r. Bu dosyan?n sonu
genellikle tar.gz, tgz veya tar.Z ile biter. Dosya kaynak koduyla veya
çal??t?r?labilir program olarak da??t?l?yor olabilir . Her iki durumda
da yap?lacak i?lemler birbirine benzer.

Öncelikle yaz?l?m?n aç?ld??? zaman hangi dizine kendini yerle?tirece?ine
bakmak gerekir. Bunu tar komutunun -t seçene?i ile kontrol edin.
compress ve gzip ile s?k??t?r?lm?? dosyalar için,





# tar -ztvf dosya.tar.gz

komutu kullan?labilir. Çok nadir durumlarda dosya, kendine ait bir dizin
yaratmaz, onlarca program? ve konfigürasyon dosyas?n? bulundu?unuz
dizine yazar. Karma??kl?k yaratan bu durumdan ancak ar?ivi ayr? bir
dizin alt?nda açmakla kurtulabilirsiniz.

Linux'çular yeni bir yaz?l?m? denemek istediklerinde ar?ivi genellikle
/usr/src veya /usr/local/src dizini alt?na kopyalarlar ve burada açarak
biraz sonra anlat?lacak konfigürasyon i?lemini uygularlar. Derleme
gerektirmeyen baz? programlar?n ise do?rudan kök dizinde aç?lmalar?
gerekebilir. Bu programlar aç?ld?klar? anda çal??maya haz?rd?rlar.

/usr/src veya /usr/local/src dizini alt?na dosyay? açt?ktan sonra bol
miktarda dosya ve dizinle kar??la?abilirsiniz. Buna en iyi örnek Linux
çekirde?idir. Burada yeralan baz? anahtar dosyalar yaz?l?m?n kurulmas?
için hayati önem arzeder.

Öncelikle README, README.linux ve varsa INSTALL dosyalar?n?n gözden
geçirilmesi gerekir. Bunlar s?rayla bir kullan?c? olarak dosyalar? nas?l
kuraca??n?z? ayr?nt?lar?yla söyler. Kurma a?amas?nda dikkat edilecek
dosyalardan ilki Makefile veya makefile dosyas?d?r. Bu dosyan?n içinde
(nadiren) küçük birkaç de?i?iklik yapmak gerekebilir. Di?er kontol
edilmesi gereken dosya ise varsa config.h dosyas?d?r. Bunu da sistem
gereksinimize göre de?i?tirmelisiniz.

Bazen başta derleyici olmak üzere sistemdeki yazılımı baştan aşağı
kontrol eden programlar olabilir (configure gibi). Bunların da komut
satırından çalıştırılmaları gerekir.

Varsa Makefile dosyasına göre yazılımı kurmak için make komutunu
kullanın. make komutu kuruluma make all, make install gibi bazı
parametreler alabilir. make all, halihazırda yeralan tüm yazılımları
kurarken make install, bu yazılımı konfigürasyon dosyalarının gösterdiği
dizinlere yerleştirirler.

Çoğu büyük paketler, man dosyalarıyla birlikte gelirler. Bunları da
diğer man dosyalarının yanına (/usr/man) koymak için ayrı bir make
install.man türü komut kullanmak gerekebilir.

Her durumda, mutlaka README dosyasını okuyun. Biraz sıkıcı gelse de sizi
zaman kaybından kurtaracaktır.

Slackware dağıtımını kullanıyorsanız, yüklenmiş yazılımları silmek için 2
yolunuz var. Birincisi, root olarak sisteme girip, istemediğiniz
programları tek tek komut satırından silebilirsiniz. Ama bu size
önerebileceğimiz bir yol değil ve çok fazla sakıncası var. Örneğin,
programı silip, ona olan bağlantıları unutabilirsiniz. Ya da tam tersi
olabilir. İkinci yol ve en geçerlisi, Slackware dağıtımı ile gelen
pkgtool programı kullanmanız. pkgtool seçenekleri arasındaki remove
package işinize yarayacaktır.

5.9 Sistem Açılış Dosyaları

Linux makinası açılırken onlarca dosyayı okur. Birkaç dakika içinde
çekirdeği hafızaya yükler, belirli dizinlerin altındaki programları
arkaplanda çalıştırır. Sistem uyanırken hatırı sayılır nicelikte
konfigürasyon dosyası elden geçer. Açık bir işletim sistemini
diğerlerinden ayıran bir özellik de kullanıcının büyük bir kolaylıkla bu
konfigürasyon dosyalarını değiştirebilmesidir. Sistem açılış
dosyalarında , özellikle ağ temelli dosyalarda değişiklik yapabilmek
için TCP/IP konusunda basit temelleri anlayabilmiş olmanız gerekir.

Açılış dosyalarında, tek bir kullanıcı için veya sistemde hesabı olan
herkese yönelik olarak değişiklik yapmak mümkündür. Pek çok kullanıcı bu
açılış dosyalarıyla oynayarak Linux'u daha yakından öğrenme imkanına
sahip olur.

İnternet servisi veren bir makina bu servisini daemon'lar aracılığıyla
yapar. Bir daemon, her makina tarafından bilinen bir port numarasını
açar ve dinlemeye koyulur. Eğer sorumlu olduğu port adresine istek
gelirse bu isteğe cevap vererek servise başlar.

Bash kabuğunun anlatıldığı konu içinde sisteme girerken okunan dosyaları
anlatmıştım. Sistemde yeralan önemli dizinler de dosya sistemi yapısı
konusunda detaylı olarak belirtilmişti. Bu bölümde daemonlardan kısaca
bahsedip açılış anında çalıştırılan programlara ve bunların
konfigürasyon dosyalarına kısa bir giriş yapılacaktır.

inetd ve /etc/inetd.conf

inetd, en ağır görevleri üstlenen ve en önemli İnternet
servislerindendir. Bu program sistem açılırken arkaplanda çalışmaya
bırakılır. inetd'nin görevi belirli portları dinleyerek bu portlara
yapılan bağlantıları denetlemektir. Bir bağlantı yapıldığı anda inetd bu
portla ilgilenecek olan programı çalıştırır. Örnek olarak Linux'a ftp
isteği geldiği anda inetd, ftp isteğine cevap verecek olan wu.ftpd
programını uyandırır ve geri kalanını bu programa bırakır.

inetd olmasaydı her standart port numarası için bu portu dinleyecek olan
bir program arkaplanda çalışıyor olacaktı. Bu da sisteme normalden daha
fazla yükün binmesi demektir. inetd'nin kullandığı konfigürasyon
dosyası /etc/inetd.conf'tur. Bu dosyadan bir bölüm aşağıda yeralmaktadır
:





# "kill -HUP ".# The inetd will re-read this file whenever it gets that
signal.## #time stream tcp nowait root internaltime dgram udp wait root
internalftp stream tcp nowait root /usr/sbin/tcpd wu.ftpdtelnet stream
tcp nowait root /usr/sbin/tcpd in.telnetd#nntp stream tcp nowait root
/usr/sbin/tcpd in.nntpdshell stream tcp nowait root /usr/sbin/tcpd
in.rshd -Llogin stream tcp nowait root /usr/sbin/tcpd in.rlogindntalk
dgram udp wait root /usr/sbin/tcpd in.talkdpop3 stream tcp nowait root
/usr/sbin/tcpd in.pop3dimap2 stream tcp nowait root /usr/sbin/tcpd
imapdfinger stream tcp nowait nobody /usr/sbin/tcpd in.fingerd -wsystat
stream tcp nowait nobody /usr/sbin/tcpd /bin/ps -auwwxnetstat stream tcp
nowait root /usr/sbin/tcpd /bin/netstat -a# End of inetd.conf.

/etc altında bir konfigürasyon dosyasını değiştirmek isterseniz, o
dosyayı okuyan ve arkaplanda çalışıyor durumda bulunan süreçleri bundan
haberdar etmelisiniz. Çünkü bu dizindeki bazı dosyalar sadece açılışta
okunur. inetd, yukarıdaki inetd.conf dosyasını sistem açılırken
okuyacaktır. Değişiklik yaptıktan sonra inetd'nin bu değişiklikten
tekrar haberinin olması için bu sürecin PID numarasını ps -aux komutu
ile bir kenara not edin ve şunları yazın.





# kill -HUP

PID-inetd yerine not ettiğiniz süreç numarasını girmelisiniz. Bu sayede
inetd kendisine ait olan inetd.conf dosyasını tekrar okuyacak ve
değişiklikler işleme konacaktır.

Her bilgisayar tarafından bilinen servislerin isimleri ve hangi portları
(portları) kullandıkları /etc/services dosyasında tutulur.

syslogd ve /etc/syslog.conf

syslogd programı Linux'taki çeşitli olayların kayıtlarını tutar. Bunlar
genellikle hata mesajları veya çekirdek mesajları gibi kayıtlardır.
syslogd sistem açılırken arkaplanda işlemeye bırakılır.

/etc/syslog.conf, syslogd programının konfigürasyonu için kullanılır.
Normal olarak sistem kayıtları /usr/adm/messages dosyasının sonuna
eklenir. Bu dosyanın yapısı biraz karışık olmasına rağmen eğer sistem
yöneticiyseniz syslogd sizin en büyük yardımcınız olabilir.

Örnek bir syslog.conf dosyası aşağıda yeralıyor.





*.info;*.notice /usr/adm/messages*.debug /usr/adm/debug*.warn
/usr/adm/syslog*.emerg;*.alert;*.crit /dev/tty8mail.* /dev/tty9kern.*
/dev/tty10

Bu dosyanın en solunda yeralan ve nokta ile ayrılmış olan iki kelimeden
ilki, kaydı yapılan program grubudur. Bu kısma kern (çekirdek
mesajları), mail (sendmail mesajları), login (sisteme giriş veya
sistemden çıkış mesajları), auth, authpriv veya security (güvenlik
mesajları), cron (cron mesajları), daemon (deamon'lardan gelen
mesajlar),lpr (yazıcı mesajları), news (haber grubu mesajları), user
(kullanıcı mesajları) veya uucp (uucp mesajları) yazılabilir. Noktanın
sağındaki kelime ise kaydı yapılan program grubunun mesaj önem sırasını
belirler. Bu kısımda önem sırasına göre debug, info, notice, warning,
err, crit, alert ve emerg bulunur.

Dosyanın sağında yeralan kısımda ise bu mesajların hangi dosyaya
yazılacağı vardır. Yukarıda verilen örnekte, syslogd'den gelen mesajlar
sanal konsollardan kullanılmayanlara yönlendirilmiştir. Böylece sistem
yöneticisi F8, F9 ve F10 tuşlarını kullanarak sistem kayıtlarına anında
ulaşabilir.

Başka bir makinaya kayıt tutturmak da mümkündür. Uzak makinanın ismi
syslog.conf dosyasının sağ bölümüne yazılır. Böylece diğer makina yerel
olarak sistem kayıtlarını tutacaktır.





mail.err @ordek.cclub.metu.edu.tr

Bazı kritik ve sistemin düzgün çalışmadığını haber verebilecek
mesajların konsola yönlendirilmesinde fayda vardır.





kern.crit /dev/console

Sisteme bağlanmış olan kullanıcılar hakkında bilgiyi ise





/var/adm/wtmp

dosyası tutar. Bu dosya ASCII olmadığından doğrudan okunamaz, last
komutu ile içeriği incelenebilir. Buna ek olarak çeşitli paketler
çalıştırılıyorsa onların yarattığı kayıt dosyaları da incelenmelidir.
Örneğin ftp çalışıyorsa /var/adm/xferlog kimin ftp ile hangi dosyaları
aktardığını gösterir. Bu tür dosyalar içerisinde elde edilebilecek
ipuçları ile sistemin çalışma performansı artırılabilir, kendisini pek
belli etmeyen hatalar bulunabilir.

init ve /etc/inittab

init, sistemde ilk çalışan programdır. Neredeyse sistemin tüm açılış
yükünü elinde tutar. init sayesinde açılış anında hangi programların
çalışacağı belirlenir. Bu programları da /etc/inittab dosyasından
öğrenir.

Burada /etc/inittab dosyasından alınan birkaç örnek satır yeralıyor. Her
satırın sonunda çalıştırılacak olan dosyalar var.





# Default runlevel.idinitdefault:# System initialization (runs when
system boots).si:sysinit:/etc/rc.d/rc.S#
Script to run when going single user (runlevel
1).su:1S:wait:/etc/rc.d/rc.K# Script to run when going multi
user.rc:23456:wait:/etc/rc.d/rc.M# What to do at the "Three Finger
Salute".ca::ctrlaltdel:/sbin/shutdown -t5 -rfn now# Runlevel 0 halts the
system.l0:0:wait:/etc/rc.d/rc.0# Runlevel 6 reboots the
system.l6wait:/etc/rc.d/rc.6# What to do when power fails (shutdown to
single user).pfwerfail:/sbin/shutdown -f +5 "THE POWER IS FAILING"# If
power is back before shutdown, cancel the running
shutdown.pg:0123456owerokwait:/sbin/shutdown -c "THE POWER IS BACK"# If
power comes back in single user mode, return to multi user mode.psowerokwait:/sbin/init
5c1:1235:respawn:/sbin/agetty 38400 tty1
linuxc2:1235:respawn:/sbin/agetty 38400 tty2
linuxc3:1235:respawn:/sbin/agetty 38400 tty3
linuxc4:1235:respawn:/sbin/agetty 38400 tty4
linuxc5:1235:respawn:/sbin/agetty 38400 tty5
linuxc6:12345:respawn:/sbin/agetty 38400 tty6 linux# Serial
lines#s1:12345:respawn:/sbin/agetty 19200 ttyS0
vt100#s2:12345:respawn:/sbin/agetty 19200 ttyS1 vt100# Dialup
lines#d1:12345:respawn:/sbin/agetty -mt60 38400,19200,9600,2400,1200
ttyS0 vt100#d2:12345:respawn:/sbin/agetty -mt60
38400,19200,9600,2400,1200 ttyS1 vt100x1wait:/etc/rc.d/rc.4

Bir Linux makinasının birkaç tane çalışma düzeni vardır. Bunlardan
birkaçı 3 (çok kullanıcılı konum), 1 (tek kullanıcılı konum) ve 4 (X
Window konumu)'tür. Her konum, bir sayı veya bu sayılara karşılık gelen
tek harften oluşur. Bir konum altında çalışırken diğerine geçebilmek
için init veya telinit komutu kullanılır.

/etc/inittab'da yeralan dosya isimleri değiştirilebilir veya
kullanıcının isteği doğrultusunda her çalışma modu için farklı dosyalar
çalıştırilabilir.



# init 1 Switching to runlevel 1 Sending all processes the TERM signal
Waiting for processes to terminate........ Turning off quota..Single
user mode.

init komutundan sonra açmak istediğiniz çalışma düzenine ait olan sayıyı
yazabilirsiniz. Örneğin init 0 komutu sistemi kapatacaktır. Yukarıdaki
komut çalıştıktan sonra /etc/inittab dosyasında bu konuma ait olan
/etc/rc.d/rc.K dosyası çalıştırılır. Bu dosya çalıştıktan sonra
dışarıdan yapılan bağlantılara izin verilmez.

/etc/inittab dosyasında yapılacak her değişikliğin ardından





# init q

komutunu vererek init programının inittab dosyasını tekrar okuyup
değişikliklerden haberdar olmmasını sağlamalısınız. O an sistemin hangi
konumda çalıştığını bulabilmek için runlevel komutunu kullanın :





$ runlevel N 3

Sistem, yukarıdaki bilgilere göre 3 numaralı konumda (çok kullanıcılı
konum) çalışıyor.

/etc/rc.d/* Dosyaları

İşte sistemin kalbinin attığı yer. Ne yaparsanız yapın ama bu dosyaları
gözünüz gibi koruyun. Sistem açılırken arkaplanda çalışmaya başlayan
programlar burada yazılıdır. Tüm bu dosyalar Slackware dağıtımına
özgüdür.



rc.0
Bu dosya, 0 (halt) çalışma düzenine geçerken okunur. Sistemin shutdown
veya halt komutları ile kapatılmak istenirse bu program çalıştırılır.
Önce sistemdeki tüm süreçler öldürülür, ardından sistemin kapandığını
belirten bazı satırları kayıt dosyalarına atar. Tüm dosya sistemlerini
umount işleminden geçirdikten sonra da sistemi dondurur.

rc.K
Bu dosya, init tarafından 1 numaralı çalışma düzenine (tek kullanıcılı
konum) geçilirken çalıştırılır. Tüm süreçler öldürülür ve sistem sadece
konsoldan giriş yapılacak şekilde tekrar açılır.

rc.cdrom
Bu dosya, bulduğu CDROM sürücüsünü /cdrom dizini altına mount yardımıyla
ekler.

rc.local
Çok kullanıcılı açılış anında çalıştırılan bu dosyaya istediğiniz
programları ekleyebilirsiniz.

rc.4
4 numaralı çalışma düzenine geçilirken bu dosya çağırılır. Tüm sanal
konsollara vt100 terminalleri yerine grafik tabanlı bir program
kullanılarak girilir.

rc.M
init tarafından çok kullanıcılı konuma geçmek için kullanılır.

rc.S
Sistem açılırken bu dosya mutlaka çalıştırılır. Takas alanı açılır,
dosya sisteminde hata olması halinde bunu gidermeye çalışır. Bazı
kontrollerden sonra kontrolü diğer rc programlarına bırakır.



5.10 Çekirdek Mesajları

Çekirdek, hafızaya yüklenip çalıştırıldıktan sonra kendisi ve sistemdeki
donanım hakkındaki her türlü bilgiyi ekrana yazar. Her türlü bilginin
içine hata mesajları da girer. Çekirdeğin hata verip vermemesi açılış
anında ekrana bakmakla anlaşılabilir. Bu nedenle sistem açılırken
gözünüzü monitörden ayırmamalısınız. Aşağıda bir çekirdeğin açılış kaydı
yeralıyor :





Console: colour EGA+ 80x25, 1 virtual console (max 63)bios32_init :
BIOS32 Service Directory structure at 0x000faf10bios32_init : BIOS32
Service Directory entry at 0xfb390pcibios_init : PCI BIOS revision 2.10
entry at 0xfb3c0Calibrating delay loop.. ok - 30.22 BogoMipsSerial
driver version 4.11 with no serial options enabledtty00 at 0x03f8 (irq =
4) is a 16550Atty01 at 0x02f8 (irq = 3) is a 16550Alp1 at 0x0378, using
polling driverftape: allocated 3 buffers aligned at: 00210000hda:
QUANTUM ELS170A, 162MB w/32KB Cache, CHS=1011/15/22, MaxMult=8ide0:
primary interface on irq 14Floppy drive(s): fd0 is 1.44MFDC 0 is a
post-1991 82077lance.c: PCI bios is present, checking for
devices...Memory: 6612k/8192k available (760k kernel code, 384k
reserved, 436k data)This processor honours the WP bit even when in
supervisor mode. Good.Swansea University Computer Society
NET3.019Swansea University Computer Society TCP/IP for NET3.019IP
Protocols: ICMP, UDP, TCPPPP: version 0.2.7 (4 channels) NEW_TTY_DRIVERS
OPTIMIZE_FLAGSTCP compression code copyright 1989 Regents of the
University of CaliforniaPPP line discipline registered.SLIP: version
0.8.3-NET3.019-NEWTTY (4 channels) (6 bit encapsulation enabled)CSLIP:
code copyright 1989 Regents of the University of Californiaeth0: D-Link
DE-600 pocket adapter: at I/O 0x378.Checking 386/387 coupling... Ok, fpu
using exception 16 error reporting.Checking 'hlt' instruction...
Ok.Linux version 1.2.13 (root@bigkitty) (gcc version 2.7.0) #1 Wed Aug
23 01:06:43 CDT 1995Partition check: hda: multiple mode turned off hda:
hda1 hda2VFS: Mounted root (ext2 filesystem) readonly.Adding Swap: 8188k
swap-space

Yukarıdaki mesajda swap alanı belirlenmesi, sabit diskin tanınması,
disketin tanınması, aygıt sürücülerinin, ethernet kartını tanıması ve
ekranın özelliklerinin yazılması gibi bilgiler vardır. Bu bilgilere
sistem açıldıktan sonra /var/adm/messages dosyasıından da erişilebilir.

5.11 Linux Dosya Sistemi Yapısı

Bu bölümde Linux'un kullandığı dosya sistemi hakkında bilgi
verilecektir. Dosya sistemini oluşturan dizinler, kapsadıkları dosyalar
ve bunların Linux işletim sistemindeki görevleri de kısaca
belirtilecektir.

Bir işletim sisteminin dosya sisteminin performansı, hızı ve buna benzer
çeşitli özellikleri sistemin verimli ve kararlı çalışması üzerinde
doğrudan etkisi vardır. Linux dizin yapısının geliştirilmesinde FSSTND
(file system standard) grubunun çalışmalarının payı çok büyük oldu.
Programcılardan oluşan grup, standartların belirlenmesinde ve uygulama
aşamasında Linux ile ilgilenenlere yardım etti. 1993 yılında Olaf Kirsh,
Linux haber grubuna yazdığı bir e-postasında Linux dosya sistemi
üzerindeki çalışmaların tamamlandığını haber verdi.

Linux dizin yapısında bazı dizinlerin işlevi birbiriyle aynıdır. Bu
durum, özellikle birbirini takip eden iki Linux sürümünde belirginleşir.
Örnek olarak bir dağıtımda /usr/bin dizini altında yeralan dosya, diğer
sürümde /bin altına yerleştirilebiyor.

Dosya sistemleri ve dizinler paylaşımlı olarak da kullanılabilir. Birden
fazla kişisel bilgisayarın bağlandığı ağda, disk alanından yer kazanmak
için bir makina sunucu (ana makina) olarak tayin edilir. Ağ üzerindeki
diğer makinalar da sunucu üzerindeki diski paylaşır. Buna örnek olarak
kullanıcı ev dizinlerinin yeraldığı /home, çalıştırılabilir dosyaların
bulunduğu /usr, e-posta ve haber grubu bilgilerinin bulunduğu
/var/spool/mail ve /var/spool/news dizinleri verilebilir.

Kök dizini, kendisine bağlı diğer tüm dizinleri de içerdiğinden, Linux
dosya sisteminde önemli bir yere sahiptir. Linux açılırken önce kök
dizini /etc/fstab dosyasına uygun şekilde bağlanır. Diğer dosya
sistemlerinin onarımı ve kontrolü için gerekli olan fsck programları, bu
dizinde bulunmalıdır. Benzer şekilde yedekleme için gerekli olan tar,
zip, compress gibi arşiv programlarına da kök dizin altından
erişilebilmeli, açılış esnasında hafızaya yüklenen çekirdek de kök
dizininde yeralmalıdır.

Bir programı yerine koymadan önce bazı "dengelerin" gözönünde
tutulmasında yarar vardır. Programlanan her yazılımı kök dizinine
koyarsanız, bir süre sonra bu dosya sisteminin şiştiğini görürsünüz. Kök
dizinini başlangıçta küçük (20-30Mb kadar) tutmak, geliştirilen
programları daha önceden belirlenen başka bir dosya sistemi altına
koymak akıllıca olur. Bu yol, ağ üzerinden genellikle paylaşımı mümkün
olmayan kök dizininin her makinadaki sabit diskte mümkün olan en az yer
işgal etmesini sağlar.

Sistemdeki önemli dizinlere göz atarsak,



/bin :
Sistemin açılışı ve kontrolü için gerekli komutlar. Hem kullanıcıların,
hem de sistem görevlisinin kullanabileceği dosyalar (kök dizinde ise
fazla şişmemesi koşuluyla) buraya atılabilir. Sadece root kullanıcının
ihtiyaç duyacağı init, getty, updatedb gibi programlar /sbin veya
/usr/sbin'de durabilir. Bu dizinde bulunan dosyalara örnek olarak cat,
chgrp, chown, date, dd, df, ln, mkdir, mount, ps, rm, sh, su, sync ve
umount verilebilir.

/dev :
G/Ç dosyaları. Linux çekirdeğinde desteklenen her aygıta ait dosya /dev
dizini altında bulunur. Kurulum anında bu dosyalar yerine yerleştirilir,
bu dosyaların silinmesi durumunda /dev/MAKEDEV ile tekrar
yaratılabilirler.

/etc :
Sistem konfigürasyon dosyaları. Bu dizinde çalıştırılabilir dosyalar
bulunmamalıdır.



skel : Buradaki dosyalar, kullanıcı hesabı açıldığında kullanıcının ev
dizinine kopyalanır.
rc.d : Bu dizinin içinde, init sürecinin başvurduğu konfigürasyon
dosyaları vardır. Bunlara "rc dosysları" da denir.
passwd : Kullanıcı veritabanı
fstab : Linux'un açılışı esnasında bindirilecek dosya sistemleri burada
listelenir.
group : passwd'e benzer şekilde kullanıcıların gruplarını tutar.
inittab : init daemon için konfigürasyon dosyası
motd : Kullanıcı sisteme girdikten sonra ekranına basılması istenen
mesaj burada tutulur.
profile : Kullanıcı sisteme girdiği zaman çalıştırılan dosya (csh ve sh
türevi kabuklar için)
shells : Sistemde kullanılabilecek kabuk isimleri burada tutulur.
login.access : login komutu için konfigürasyon dosyası. Sisteme girişi
kullanıcı bazında sınırlamak için kullanılir.

/home :
Kullanıcılara ayrılmış dizin. Başka şekilde ayarlanmamış ise, açılan her
hesaba ait kullanıcı, burayı kullanır. Büyük sistemlerde, bu kısım alt
parçalara ayrılabilir (/home/ftpadm , /home/ogrenci gibi)

/lib :
Kütüphane dosyaları.

/mnt :
Geçici mount edilen dosya sistemleri. Sadece bu iş için kullanıldığından
sistem görevlisine zaman kazandırır.

/proc :
Süreç kontrollerini ve diğer sistem bilgilerini tutan dosya sistemi. Bu
dosya sistemi aslında disk üzerinde yer kaplamaz, tüm dosyalar
çekirdeğin bir uzantısı sayılabilir.



cpuinfo : işlemci modeli, tipi ve performansını bildirir.
devices : Halihazırda çalışan çekirdek içinde desteği bulunan aygıt
sürücülerini listeler.
dma : Hangi dma kanallarının kullanıldığını belirtir.
filesystems : Halihazırda çalışan çekirdek içinde desteği bulunan dosya
sistemlerini listeler.
interrupts : Hangi kesintilerin kullanımda olduğunu söyler.
iports : Halen hangi giriş/çıkış iskelelerinin kullanıldığını belirtir.
kcore : Sistem hafızasının görüntüsü

/root :
Sistem görevlisinin ev dizini. Mümkünse bu dizini sistemdeki diğer
kullanıcıların görmeyeceği şekilde ayarlayın.

/sbin :
Hayati sistem komutları. Bir zamanlar bu dosyalar /etc dizini altında
yeralıyorlardı. Sadece sistem görevlisinin ihtiyacı olan komutlar, /sbin
veya /usr/sbin içinde bulunur.

/tmp :
Geçici dosyaların koyulduğu dizin. Belirli zaman aralıklarında
temizlenmelidir.

/usr :
Diğer önemli sistem dosyalarını tutar. Bu bölüm genelde en kalabalık
dizindir, zira yeni kurulan tüm programlar buraya konulur.



X11R6: X Window sistemi bilgileri tutulur.
doc: Belge ve dökümanlar, genellikle HOWTO ve FAQ dosyaları.
lib: Bazı kütüphaneler
man: Man dosyaları
src: Bazı kaynak dosyaları ve linux çekirdeğini oluşturan kodları
(/usr/src/linux) içeren dizin.
sbin : Kök dosya sisteminde yeralması gerekmeyen çalıştırılabilir sistem
görevlisi dosyaları



/var : Sürekli değişen sistem bilgileri burada tutulur. İstisnalar
dışında diğer makinalarla paylaştırılmaz.
adm: Sistem yönetimini ilgilendiren kayıtlar
preserve : Sistemin göçmesinden sonra zarar görmesi mümkün dosyaların
kaydedildiği yer.
spool : Sonra işlenecek olan veriler buraya atılır (e-posta gibi)



Eğer sistem yöneticisi iseniz düzenli olarak dosya ve dizin yapısını
kontrol etmelisiniz. Örneğinn /tmp dizini normal kullanıcıların
kullanımına açık olduğu için çok kısa bir sürede dolabilir. Burayı
periyodik olarak silmek için find komutu işe yarayabilir :





# find /tmp -atime +7 -exec rm -rf {} \;

Yukarıdaki komut, tmp dizini altında yeralan tüm dosyaları kontrol
edecek ve 7 günden daha eski dosyaları silecektir. Benzer şekilde,
kullanıcıların dosyalarının yer aldığı /home dizini de çok kısa bir
sürede dolmaya mahkumdur. Sistemde ne kadar büyük sabit disk olursa
olsun bir gün gelecek burası dolacaktır. Periyodik olarak buraya da göz
gezdirmek gerekir. Aşağıda yeralan kısa program, /home dizininde yeralan
kullanıcı dizinlerideki disk kullanımını büyükten küçüğe doğru disk
isimli dosyaya yollayacaktır. Bu dosyanın incelenmesiyle hangi
kullanıcıları "cezalandıracağınızı" görebilirsiniz





# du -skx /home/* | sort -rn > disk

du (disk usage), sistem kullanıcılarının sıkça başvurduğu bir komuttur.
Kullanılabilecek parametreler için du(1) man sayfasına bakın.

UNIX, (ve dolayısıyla Linux) iki tip aygıt tanır. Bunlardan ilki
karakter aygıtları, başka bir deyişle veri alışverişini bayt bazında
yapan cihazlar, diğeri de blok aygıtları, yani veri alışverişini blok
cinsinden yapan cihazlardır. Karakter aygıtlarına örnek olarak seri
bağlanan cihazlar ve teypler, disk aygıtlarına örnek olarak da diskler
verilebilir. Bu cihazlardan bir bilgi yazılıp okunduğunda dosya sistemi
altında bunları tanımlayan dosyalar (/dev/*) kullanılmış olur. Örnek
olarak bir yazıcıya bilgi göndermek için,





$ cat dosya > /dev/lp1

komutunu kullanabilirsiniz. Dosya, yazıcının anlayabileceği bir yapıda
olmalıdır (örneğin düz metin).

Her aygıt, bir dosya olarak dosya sisteminde kendine yer bulduğuna göre
hangi aygıt dosyalarının bulunduğunu görmek mümkün olabilir.





$ ls -l /dev/cua0crw-rw-rw- 1 root uucp 5, 64 Nov 30 1993 /dev/cua0

İlk kolondaki ilk karakter (c), bu dosyanın bir karakter aygıtına ait
olduğunu belirtiyor. Normal dosyalar için buradaki karakter '-'
olmalıydı. Benzer şekilde blok aygıtlar için ise 'b' kullanılr.

Aygıt sürücü desteği çekirdekte olmasa bile /dev dizini altında
genellikle tüm aygıt dosyaları bulunur. Bu demektir ki /dev/sda
dosyasına sahip olduğunuz halde bir SCSI sabit diski sistemde takılı
olmayabilir. Tüm aygıt sürücülerinin bulunması, programların kurulumunu
ve yeni donanımın eklenmesini kolaylaştırır.

5.12 Konsolda Türkçe Yazmak

Linux sanal terminallerinde bir tuşa basıldığı zaman bilgisayarın
ekranda herhangi bir dildeki alfabeye ait harfi göstermesi kolayca
sağlanabilir. Bunun yanında 12 fonksiyon tuşunun herbirine belirli bir
dizisel değer atanabilir ve bu sayede bu tuşlara basıldığında bir
komutun veya programın çalışması mümkün olur.

Aslında bunları yapabilmek için önümüzdeki iki temel sorunu aşmamız
gerekiyor. Birincisi standart olmayan karakterlerin (örneğin Türkçe)
ekranda görüntülenebilmesi, ikincisi de bilgisayara standart dışı bir
klavye olduğunun belirtilmesidir.

Dünya üzerindeki belli başlı dillerin hepsi yıllar önce bir standart
geliştirilmesi amacıyla sınıflandırıldı. Avrupa'da Slav dilleri hariç
hemen tüm dillerin karakterleri ISO (Uluslararası Standartlar
Organizasyonu) tarafından tek bir sınıfa yerleştirildi ve buna ISO8859-1
(latin 1) dendi. O vakit izlenen yanlış politikalar nedeniyle Türkçe bu
sınıfa dahil edilmedi ve sadece Türkçe için ISO8859-9 (latin 5) isminde
ayrı bir sınıf açıldı.

Türkçe yazabilme sorununu hemen her işletim sisteminde hissediyor
olmalısınız. Linux altında Türkçe desteğini sağlamak için birkaç işlem
yapılmalıdır. Bu işlemlerin başında Linux'a Türkçe destekli klavye ve
font tanıtmak geliyor.

/usr/lib/kbd/keytables dizini altında yeralan dosyalar, çeşitli ülke
dillerine ait klavye dağılımını içeriyor. Buradaki bilgileri kullanarak
klavye üzerinde yeralan tuşlara basılması halinde yazılı tuş dışında bir
karakterin ekranda gösterimi sağlanabilir.

Sistem açıldığı zaman -eğer kurulum aşamasında bir font beğenip sürekli
onu kullanmıyorsanız- defkeymap.map dosyasında yeralan klavye dağılımını
kullanacaktır. Farklı bir klavye düzeni kullanmak için .map dosyalarını
yüzeysel olarak anlamanız gerekiyor. /usr/lib/kbd/keytables dizini
altındaki herhangi bir dosyada 300'den fazla satır ve üç ana
tanımlamayla karşılaşacaksınız. Birinci grup, "keycode", "alt",
"control" gibi bir satırla, ikinci grup "string" ile, üçüncü grup ise
"compose" kelimesiyle başlar.

Dosyanın yapısını daha iyi kavrayabilmek için üzerinde bir örnekle
açıklamaya çalışalım. Control-Alt-Del tuşlarına basılınca bilgisayar
kendini "reset"ler. Eğer yanlışlıkla bu üç tuşa basmışsanız, klavyeden
girilecek bir shutdown -c komutunu yazmak ve sistemi kapanmaktan
kurtarmak için sadece 3-4 saniyeniz vardır. Fakat shutdown -c komutunu
bir fonksiyon tuşuna bağlar ve bu tuşa basarsanız sistem eski haline
dönecektir. Örnek olarak Control-F1 tuşunu bu işe ayıralım.

Öncelikle /usr/lib/kbd/keytables dosyasında yeralan defkeymap.map
dosyasındaki F1 fonksiyon tuşunun hangi tuş tanımına denk geldiğini
bulmalıyız. Dosyadaki F1 ile ilgili satırlar şunlardır :





keycode 59 = F1 F13 Console_13 control keycode 59 = F25 shift control
keycode 59 = F37 alt keycode 59 = Console_1 control alt keycode 59 =
Console_1

Linux, her satıra bir numara atar. Yukarıdaki satırda, F1 tuşunun
numarasının 59 olduğu kolayca görülüyor. 59 numaralı tuşa basılınca, F1
ile tanımlanan dizi ekrana yazılacaktır. Benzer şekilde F1'e control ile
birlikte basılması halinde ise F25 dizisini ekrana basar. Önceden
tanımlanan değerlerden Console_1, 1 numaralı sanal konsolun ekranda
gösterilmesini işaret eder. Tüm bu dizilerin içeriğini görebiliriz. Aynı
dosyanın sonlarında şu satır yeralıyor :





string F1 = "\033[[A"

Bunun anlamı, F1'e basınca ESC[[A dizisini ekrana gönder demektir.
sayısı, Escape tuşunun oktal (sekizli) sistemde gösterimidir.

Bu satırı veya F1'den itibaren seçeceğimiz bir fonksiyon tuşu ismini
istediğimiz şekilde değiştirebiliriz. Yanlız dikkat etmemiz gereken bir
husus, bu tuşun başka uygulamalar tarafından kullanılabiliyor olmasıdır.
Örnek olarak F61 ve karşılık gelen dizi değeri dosyada yeralmıyor.
Dosyaya küçük bir ekleme yapalım:





string F61 = "shutdown -c\n"

Dosyayı farklı bir isimde (örneğin bas.map) kaydedip çıkın. Yeni klavye
dağılımını denemek için





# loadkeys bas.map

komutunu kullanın. Artık yeni klavye standardı sisteme yerleşmiştir.
Sistemin çalıştığına emin olmak için Shift-Control-F1 tuşuna basın.
shutdown -c komutu işletilmelidir.

Artık Türkçe yazabilmeye geldik. Bunun için standart dışı klavyeden
gelen bir Türkçe karakteri ekranda gösterebilmek amacıyla bir font
dosyası oluşturmamız gerekecek. Linux altında bu dosyalar
/usr/lib/kbd/consolefonts dizini altında yeralıyor.

Linux'ta standart dışı bir font yüklemek için setfont komutu kullanılır.
Türkçe fontları, Linux Kullanıcıları Grubu ftp arşivinden temin
edebilir veya iso09 ön adlı herhangi bir fontu kullanabilirsiniz.
Aşağıdaki komut, 8 piksel eni, 16 piksel boyu olan Türkçe font
yükleyecektir.





setfont tr8x16.map

Türkce klavye düzenlerini içeren dosyaları ftp ile yine aynı adresten
alabilirsiniz. Burada tr.map ve trq.map adlı iki dosya bulacaksınız.
Bunlardan tr.map, normal klavye düzeninin yanında `alt' tuşları ile "c,
g, i, s, o, u" tuşlarına basıldığında karşılık gelen özel Türkçe
karakterler görüntülenir. trq.map yaygın olarak kullanılmakta olan
Q-Türkçe klavye düzenini içerir.

Bash kabuğu altında Türkçe yazabilmek için aşağıdaki üç komutu .inputrc
dosyanıza eklemeniz gerekir.





set ********-flag on set output-******** on set convert-******** off

less komutununu Türkçe karakterleri göstermesi için de aşağıdaki gibi
LESSCHARSET değişkenini latin5 yapmak gerekiyor.





LESSCHARSET=latin5

loadkeys ve setfont komutlarını sistem açılırken aktif olmaları için
bunları /etc/rc.d/rc.local dosyasına yerleştirebilirsiniz. Fontu ve
klavye düzenini ayarladıktan sonra sistemde çıkın ve tekrar girin.

Artık Türkçe yazabilirsiniz.

5.13 Belirli Zamanlarda Komut İşletilmesi

crontab dosyası yardımıyla sistem üzerinde olmadığınız zamanlarda
Linux'tan bazı belirli işleri yapmasını istemek mümkündür. Örneğin
gereksiz trafik sıkışıklığı yaratamak için akşam geç saatlerde sistemi
yedeklemek için evden İnternet'e bağlanmak yerine crontab ile bu işlemi
otomatikleştirmek mümkün olur.

Bir crontab dosyasında toplam 6 alan bulunur. Bunlardan ilk beşi komutun
ne zaman işleneceğini gösterirken son kısımda bu saatler içinde
çalıştırılacak olan komutu gösterir. Zamanı belirten sütunlardan ilki
dakikayı (0 ile 59 arası), ikincisi saati (0 ile 23 arası), üçüncüsü
günü (1-31 arası), dördüncüsü ayı (1-12 arası), son kısım ise haftanın
gününü (0 pazarı göstermek üzere 0-6 arası) verir. Yine crontab'ın güzel
özelliklerinden birisi de bu alanların her birisinde zaman aralıklarını
yazmaya izin vermesidir. Mesela haftanın üçüncü ve beşinci günleri
arası, saat 4 ve 9 arası gibi. Eğer bir zaman alanına * girilirse, bunun
anlamı "her zaman" olur. Örneğin saat yerine * konulması "her saat", ay
yerine * konulması "her ay" anlamına gelecektir.

Önce aşağıda yeralan küçük bir crontab dosyası incelenecek, ardından
crontab işlemine nasıl başlanılacağı kısaca anlatılacaktır.





40 06 * * * updatedb

Yukarıdaki örnekte birinci ve ikinci sayılar 06:40 saatini gösteriyor.
Diğer zaman kısımları * ile doldurulmuş olduklarından her gün 06:40'ta
updatedb isimli program çalışacaktır.

Komut yerine kullanılacak olan program ismi parametre alabilir. Bu
örnekteki crontab dosyası pazartesi günleri saat 1'de, /tmp dizinindeki
üç günden daha eski dosyaları siler.





0 1 * * mon find /tmp -atime 3 -exec rm -f {} \;

Bu örnekte kullanılan virgül, her ayın 9, 19 ve 29'unu gösterir. Aynı
alanda birden fazla sayı kullanacaksanız arada boşluk bırakmamaya dikkat
edin.



0 1 9,19,29 * * find /tmp -atime 3 -exec rm -rf {} \;

Ay isimlerinde ocak, şubat, mart, nisan, mayıs, haziran, temmuz,
ağustos, eylül, ekim, kasım, aralık için sırasıyla january, february,
march, april, may, june, july, august, september, october, november,
december kullanabilirsiniz. Benzer şekilde pazar, pazartesi, salı,
çarşamba, perşembe, cuma, cumartesi ve pazar yerine sunday, monday,
tuesday, wednesday, thursday, friday ve saturday kullanın. Aşağıdaki
crontab girdisi yardımıyla iki ayda bir çalıştırılan komutla önce teyp
başa alınıyor, ardından /home dizini bu teybe yedekleniyor :





0 2 1 */2 * mt -f /dev/rft0 rewind; tar -cf /dev/rft0 /home

*/2 ile belirtilen zaman dilimini ikiye bölebilirsiniz. 2 yerine uygun
herhangi bir tamsayı yazılabilir.

Bu girdileri bir crontab dosyasına nasıl yazacağız? Bunun için root
kullanıcısı olarak girin ve aşağıdaki satırları yazın :





# crontab -e

Ekrana bilgisayar ilk kurulduğu anda ön tanımlı olarak girilen crontab
satırları gelecektir. Buraya yukarıda belirtilen yapıda istediğiniz
kadar crontab girdisi yapabilirsiniz. Eğer daha önceden VISUAL çevresel
değişkenini uygun bir editöre ayarlamamışsanız, vi altında çalışmanız
gerekecektir. Başka bir editörle çalışabilmek için bu değişkeni,
editörün patikasını gösterecek şekilde değiştirin. İleride de kısaca
bahsedilecek olan tin (haber grubu okuyucu yazılımı) de VISUAL
değişkenine göre metin editörünün patikasını ayarlayacaktır.





# export VISUAL=/usr/bin/pico

Crontab dosyasının normal olarak işletilmesinden crond sorumludur.
Sistem açılırken /etc/rc.d dizini içindeki dosyalardan bir tanesi crond
programını çalıştırır ve bu andan itibaren crontab -e komutuyla
yarattığınız dosyadaki emirler zamanı geldikçe yerine getirilir.